De tour de force die de organisatie heeft uitgehaald, kan helaas niet opwegen tegen de onrustwekkende ontwikkelingen in Nederland. Le Guess Who? moest in één weekend drie keer haar blokkenschema omgooien, na een jaar waarin lang niets duidelijk was, beperkingen en curfews permanent lijken én na een op de valreep afgelaste mini-editie in november 2020. Maar was er nog muziek? Gelukkig wel.
Beginnen bij het begin: met een programma dat telkens eindigt om middernacht en 75% capaciteit mochten Le Guess Who? bezoekers eigenlijk al blij zijn met deze quasi-volwaardige editie. Een meerdaags festival organiseren is in Nederland een absurde intentie, zoals ook afgelopen zomer bleek. Het meest opvallende in die context is dat op enkele afzeggingen na LGW? een vintage affiche heeft weten samen te stellen, inclusief ingevlogen internationale curatoren en acts die voor het eerst in Europa optreden. Of optreden tout court. Maar daarover later meer. In de week van het festival zagen we de bui al hangen en gingen de meeste bezoekers uit van een halve annulering, naar aanloop van de persconferentie van Rutte op vrijdag. Toch wist het festival miraculeus om alle op zaterdag ingevoerde beperkingen heen te werken: een min of meer normale festivalbeleving tot zaterdag 18u (!) en dan volledig zittend en beperkt tot 21u op zondag. Met als gevolg dat de meeste artiesten gewoon konden optreden. Chapeau, we kunnen het niet genoeg herhalen. Want dat we een verslag van elke dag kunnen neerschrijven, mag een half mirakel heten.
Donderdag
De overdondering van een Le Guess Who?-donderdag is stilaan legendarisch. Je komt terecht in het drukste deel van Utrecht (met wat pech ook in de zevende cirkel van De Hel genaamd Hoog Catharijne), loopt tien keer verloren in die kolossale Tivoli Vredenburg om je bandje op te halen en dan beginnen randprogramma, parallel (en gratis) festival U? én de eerste shows van LGW? zelf in een tijdspanne van amper een paar uur. Dit jaar is er bovendien geen nachtprogramma, dus zit het blokkenschema meer dan ooit opeengepropt. Beperkingen of niet, de organisatie heeft duidelijk niet minder geboekt dan andere jaren. Een compromisloze route uitstippelen is simpelweg onmogelijk, en dat was tijdens ‘normale’ edities al een uitdaging. Logistiek, eten en toiletpauzes in achting genomen moet je dit jaar wel pragmatische keuzes maken, wellicht opgebouwd rond die ene act die je niet wil missen. En zo hang je al snel vast aan een gebouw in plaats van een programmalijn. Je kunt je afvragen in welke mate de talloze curatoren (dit jaar naast John Dwyer onder andere Lucrecia Dalt en Phil Elverum) zin hebben als je tijdens zo’n vierdaagse niet eens in de gaten hebt hoe die programmalijnen lopen. Gelukkig konden we van wal steken met het lekker toegankelijke optreden van Gabriels. Zeker, je kan stellen dat deze opkomende artiest – schrijf maar op voor de majors in 2022 – een ordinaire industry plant is. Of dat het allemaal wat steriel klinkt, op die eerste twee wat donkere en meer uitdagende nummers na. Maar na zoveel onzekerheid en tot woensdagavond met de overtuiging te hebben geleefd dat het festival helemáál niet door zou gaan, is deze indrukwekkende stem in een volle Ronda-zaal een deugddoende live-ervaring.
Van een monoliet naar een kwetsbare act, nu in de Cloud Nine. Tenniscoats is een Japans duo/koppel dat eigenlijk zo aandoenlijk en breekbaar klinkt dat je het outsiderkunst zou kunnen noemen. Maar de gekunstelde liedjes – al dan niet ondersteund door The Notwist-frontman Markus Acher op drums – zijn stiekem ook zo lapidair en perfect gearrangeerd dat ze stuk voor stuk werken. De intensiteit van Irreversible Entanglements zou de ijle impressies na zo’n act moeiteloos moeten wegblazen. Toch spelen Moor Mother en co wat op de automatische piloot. De politieke improv jazz is zeker rond het derde kwartier van het hoogste niveau, maar een bezwerende, dreigende Camae Ayewa krijgen we nooit te zien. Hun optreden in 2018 werd mede door de toevoeging van pianist Pat Thomas memorabel. De promotie naar de Ronda is dus meer dan terecht, al is een gebrek aan tourritme ook tijdens dit optreden een factor. Het valt in 2021 bij talloze acts te horen. Van corona zijn we op meer dan één vlak nog niet af.
Het hoeft niet te verbazen dat good old Suuns gewoon voor het hoogtepunt van dag één tekent. Met een routineuze, maar voortreffelijk opgebouwde set van hun slome kraut met voor de Bühne een al even slome moshpit (nu het nog even kan). Briljant. Afsluiten doen ze middels het alfa en het omega van hun betere passief-agressieve werk en dus per definitie de twee beste keuzes, ‘Pie IX’ van debuut ‘Zeroes CQ’ en ‘The Trilogy’ van hun laatste – aan ‘Zeroes CQ’ schatplichtige – ‘The Witness’. Suuns en in het bijzonder zanger Ben Shemie is net als Irreversible Entanglements een vaste LGW?-klant en dat leidt al eens tot een déjà-vu. Dat dit met deze afsluiter niet het geval is, zegt wat over de kwaliteit van het optreden.
Vrijdag
Ichiko Aoba heeft net de Janskerk betoverd met haar ongelofelijk mooie stem en helaas ook een iets te platte uitvoering van haar prachtige ‘Windswept Adan’ als beroepsincompetenten annex sociopaten Hugo de Jonge en Mark Rutte voor een zoveelste keer het Nederlandse volk toespreken en maatregelen aankondigen. Uiteraard wordt cultuur geraakt met een voltreffer: alles kan in theorie nog doorgaan, maar dan wel zittend, met een harde maximumcapaciteit én zonder drank na 20 uur. Events zijn even geen dingetje de komende drie weken. Exit Le Guess Who? dus. Neen hoor, amper een uur later krijgen we het bericht dat het festival ‘in aangepaste vorm’ zal doorgaan en op een christelijk uur, vlak na het einde van het vrijdagprogramma, volgt een nieuw blokkenschema voor zaterdag al.
De sfeer op het festival blijft vreemd genoeg gemoedelijk. Eerder op de dag kunnen we als onderdeel van U? in de hippe hangoutplek Het Kapitaal nog een improvisatieset van niemand minder dan Ben LaMar Gay zien en krijgen we toch iets mee van de afgezegde Midori Takada in de Jacobikerk, waar een speciale luisterervaring geprogrammeerd staat. In diezelfde kerk treedt Egyptische Mazaher (nota bene ná de persconferentie) voor het eerst in Europa op. De percussiegroep begint veelbelovend en boeit muzikaal gesproken het merendeel van de set, maar helaas vervalt het concert al gauw in een white people dancing-gebeuren. En het moet gezegd: dat is een oud zeer van Le Guess Who? Maar goed, het blijft allemaal gemoedelijk en gezellig. Niets aan de hand, zo lijkt het.
En toch. Intern stapelen de frustraties zich op. Los van de persconferentie is vrijdag een absolute ramp wat het blokkenschema betreft. Drie volledige acts eruit persen is al een prestatie op zich, terwijl er tientallen podia en een veelvoud aan namen je vanop het programmablaadje verleidelijk aankijken. De vlucht vooruit kiezen bij zoveel keuzestress is soms een logische stap. En dan kom je al gauw uit bij de afgelegen Helling, waar het Nederlandse Plague Organ een vette doch eentonige set levert. De meerwaarde zit vooral in hoe het trio als een hypnotiserende metronoom speelt, maar we kunnen ons ook niet helemaal ontdoen van de indruk dat dit in de eerste plaats een theoretisch uitgewerkt ideetje is dat in de praktijk net iets minder boeit.
En zo eindigt dag twee: na te weinig shows, heel veel dilemma’s en vraagtekens rond het verdere verloop staan we te blowen in de regen, vlak voor een kroeg waar Utrechtse normies elke minuut tot middernacht – langer mochten café’s hier sowieso niet open – het onderste uit de kan halen met hossen, zuipen en zingen. De Helling ligt er verlaten bij, het festivalpubliek verspreidt zich naar onbekende locaties een paar kilometer verderop in het centrum, volkomen onzichtbaar. Dit is deprimerend, niets meer en niets minder.
Zaterdag
Dag één van de lockdownachtige maatregelen is als volgt: Vrijwel alle programma start rond 13 uur en na 18 uur kan je nog naar één locatie, omdat een museale culturele ervaring onbeperkt mag doorgaan (een loophole van een inderhaast ineengeflanst maatregelenpakket). Dus proppen we maar vier veelbelovende shows in even veel uren, zeker? “Good morning!” roept Sasu Ripatti aka Vladislav Delay zijn publiek in de Cloud Nine toe; Ripatti trekt zijn hoodie uit en onder die 45-jarige blonde dot verschijnt een Finse adonis in een wife beater, schijnbaar met bloedvlekken op. Zonder enige vorm van aanloop begint hij aan een hyperkenetische set aangevuld met live-visuals van AGF. Vladislav Delay is een producer die helemaal niks geeft om spanning opbouwen, laat staan om beats. ‘Rakka I’ en II vliegen er quasi onherkenbaar doorheen, tot spijt van wie niet over eend onbeperkte aandachtsboog beschikt. Maar door de intensiteit en misschien ook door het tijdstip zou deze set een van de hoogtepunten van Le Guess Who? worden. Al is het maar omdat avontuurlijke elektronica op dit festival een beetje ondervertegenwoordigd is en alle frustraties omtrent het Nederlandse coronabeleid met deze act tijdelijk weggestuiterd worden.
Geheel in de lijn van dat laatste ligt het bijwonen van een Duma-set, die ook al furore maakten op Rewire, net als afgelopen weekend op Sonic City. Het Keniaanse duo (post-industriële black metal, quoi) weet de Pandora-zaal helaas niet van z’n sokkel te blazen (fun fact: alle zalen in Tivoli Vredenburg hangen als dozen in een gigantisch raamwerk van staal en glas). Verrassend genoeg gaat het bij Pink Siifu wél helemaal los in diezelfde zaal, een volkomen inconsistente set ten spijt. Van rap is hier weinig sprake, wel van een uitstekende vijfkoppige supportband die laveert tussen Bad Brains, jazz en – in het laatste kwart alsnog – instrumentale hiphop. Pink Siifu zelf… tja. Op plaat is dit een veelzijdige emcee met veel persoonlijkheid, live heeft hij zonder die band amper een présence. Het publiek zal het worst wezen. Fuck da police!
En dan is de tijd weer om. Blak Saagan in Theater Kikker loopt helaas tegen de praktische bezwaren van een al gekortwiekte Le Guess Who? aan, buiten is het nog niet helemaal donker. De organisatie laat inmiddels weten hoe het zondag zit, en vreemd genoeg wordt de laatste dag acceptabeler voor de bezoeker die dit nog enigszins serieus probeert te nemen. Want laten we eerlijk wezen: je kunt op Le Guess Who? ook vergeten dat er zoveel must-sees zijn en op de bonnefooi verloren lopen. Of opstaan en gaan slapen met het nieuwe hybride kanaal COSMOS (nog online tot het einde van de week, trouwens) en op goed gevoel de stad intrekken. Of de hele dag op één locatie blijven. Misschien was alles loslaten dit jaar de juiste aanpak.
Zondag
Een langer programma, maar ook wachtrijen. Alle zalen hebben een beperkte capaciteit en het laat zich moeilijk voorspellen waar het precies druk zal worden. Dan maar een nieuwe stressvlucht: richting De Nijverheid, een soort DOK maar dan groter. Daar treffen we in gloednieuwe tent NAR de monumentale kunstwerken van Koen Delaere, die de basis vormen voor de Le Guess Who?-affiches. Vlakbij vinden er als onderdeel van U? Festival wat gratis optredens plaats in de open lucht (!). Het is leuk kennismaken met De Witte Kunst, moderne Nederlandse kleinkunst in de traditie van onder meer Stippenlift, maar minder emo en, euh, maatschappijkritischer. U? is ook een ontdekkingsfestival, dat spreekt.
Soit, dan maar weer de stress in duiken. We maken het onszelf niet makkelijker door langs het Stadsklooster te passeren in de mooie Lombok-wijk, waar Alabaster dePlume last-minute drie sets heeft ingepland. De eerste daarvan wordt afgewerkt voor een klein publiek, een roedel gillende kinderen en een danser die al improviserend van de hele ruimte gebruik maakt. dePlume en zijn drie muzikanten improviseren er uiteraard ook op los, al is dit een van de weinige artiesten die het afgelopen jaar wél veel kon touren. Daardoor klopt zijn set als een klok. De cringy momentjes en hippie-eske hersenspinsels moet je er bij hem maar bij nemen.
Zondag is duidelijk goed vertrokken en ontpopt zich al snel tot de beste dag van het weekend. Jawel, ondanks een all seated publiek, wat in een prachtzaal als de Ronda gewoonweg pijn aan je ogen doet. Niet dat zitten erg is bij de boomers van Faust, of beter boomer. Jean-Hervé Péron is het enige originele lid van de legendarische Duitse krautrockband die op het podium staat. En dat is een goede zaak. Het ensemble dat Fausts vierde album herinterpreteert bestaat uit drie generaties talentvolle muzikanten. Péron blijft er bescheiden onder en dat zorgt voor een uitstekende balans op het podium. Dit Faust IV Live speelt gezapig en wat braaf, maar de arrangementen zijn zo mooi en fris dat dit voor velen de beste show van het weekend wordt. Een en ander heeft ook te maken met het feit dat we zo’n soort concerten de laatste jaren wat missen op Le Guess Who? Af en toe een langer optreden – als ware het een losse zaalshow, of een unieke commissioned act – doorbreekt immers een festivalervaring waarbij het fragmentarische makkelijk domineert.
Speaking of which. Het kwartiertje (en nog een extra kwartiertje soundcheck) van de Marokkaanse punkband Taqbir in de Pandora is de allereerste (!) live-uiting ooit van de groep. De geschiedenis roept dus. En dat volstaat op zich wel, want het is niet dat Taqbir muzikaal grensverleggend is. Wel is het een eerste zichtbare band uit een scene die in de Arabische wereld nog grotendeels tot de taboesfeer behoort. Le Guess Who? weet de rol van grote roerganger op dat vlak verdomd goed te spelen. Ongetwijfeld volgen straks meer bands uit de regio en zien we straks grote festivals met hun namen op de affiche.
Le Guess Who? wordt mede door een Belgisch verborgen pareltje afgesloten in een nog steeds goed gevulde Pandora: Aksak Maboul speelt gedateerde synthpop met proto-shoegaze invloeden en sfeervolle uitvoeringen rijk aan klankkleur en harmonie. Wie, zeg je? Ze bestaan dus al meer dan veertig jaar, gast. Die vermelde muzikale invloeden kunnen ze net zo goed zelf hebben uitgevonden. Mede dankzij de live-tekeningen van de zangeres is dit een optreden dat ons nog heel even de abjecte miserie die rond deze LGW?-editie hangt, doet vergeten. Dat gevoel duurt niet lang, maar het is fijn om te weten dat we thuis hun recente comebackalbum ‘Figures’ kunnen opzoeken.
Maandag (epiloog)
Ooit waren er betere tijden. Toen je elke avond na de laatste noot euforisch de ervaringen met je logeergasten op een onmogelijk uur deelde en je alsnog een hele poos wakker bleef. Want napraten over al die interessante en opvallende optredens is bijna even leuk als het festival zelf. Er is dit jaar hoogstens euforie bij wie het van dichtbij alsnog (deels) goed zag komen. Euforie omwille van programma-onderdelen die op zich geen core business zijn maar in deze omstandigheden beter tot hun recht komen, zoals de impressionante expo Transliminal in Pieter Baan Centrum, samengesteld door organisatoren van nog een ander Utrechts festival, Uncloud. En er was uiteraard terechte euforie bij een veelgeplaagde organisatie, en bij mensen die de afgelopen twee jaren amper livemuziek voor de kiezen kregen. Maar geen massale, gedeelde euforie. Daarvoor was dit format te beperkend, te moeilijk, te verstikkend. Het zette alle al bestaande negatieve kenmerken van Le Guess Who? extra in de verf. Daarom zou het onfair zijn om op basis van deze editie een eindoordeel te vellen als ware dit een normale Le Guess Who? Dit festival zal uit zichzelf nooit niet interessant of relevant zijn, laat dat duidelijk zijn.
Belangrijker – en zorgwekkender – is de vraag of we volgend jaar wél kunnen rekenen op een volwaardig Le Guess Who? Je hoopt het, maar met dit kabinet weet je het simpelweg niet langer. Stadsfestivals vinden overal in Europa plaats zonder beperkingen en in veel gevallen zelfs met dezelfde budgetten en bezoekcijfers als voor corona. De belangrijkste van allemaal heeft nu het meest te lijden onder een absurd wanbeleid. Dat is een schande en het is nog maar de vraag of wij – bezoekers, overheid, wie dan ook – mogen verlangen van een Le Guess Who? dat ze zich blijven aanpassen aan een onberekenbaar beleid dat enkel gefocust is op economische activiteit (lees: winst) en net zo min geeft om volksgezondheid als om cultuur.
We laten de vraag voor nu even open en genieten na van het feit dat we vier dagen lang toch een glimp van de gebruikelijke Le Guess Who?-magie mochten opvangen. Want ondanks alles kickt die bekende, overweldigende heimwee naar alles wat met Utrecht te maken heeft, stilaan in. Dat zal wel een goed teken zijn.
