Klokkenluiders: de tijd dat we het met die term over gebochelde creaturen hadden die zich verborgen in de hoogste regionen van een Parijse kathedraal ligt al lang achter ons. Met klokkenluiders doelen we tegenwoordig liever op de Robin Hoods van de moderne informatiemaatschappij, cyber geeks met een geweten die allerlei geheime overheidsinformatie te grabbel gooien vanuit het idee dat het volk het recht heeft die informatie te kennen. Tegenwoordig is het al Edward Snowden wat de klok slaat, maar voor de ex-NSA’er was er Julian Assange, de bezieler van Wikileaks, een website die enkele jaren geleden duizenden documenten aan geheime informatie online zette. De onthullingen zorgden voor een relatieve schokgolf doorheen het internationale politieke theater, een film kon dus niet uitblijven. Op het witte doek zorgt Assange allesbehalve voor een schokgolf, maar eerder voor een film die meer wil zijn dan dat zijn thematiek toelaat.
The Fifth Estate is evenveel een film over de activiteiten van Wikileaks als over de vriendschapsrelatie tussen Julian Assange (Benedict Cumberbatch) en Daniel Domscheit-Berg (Daniel Bruhl). We ontmoeten beide mannen in 2007. Assange is de oprichter van een website die als doel heeft de heersende machten te ondermijnen door het volk te voorzien van “de waarheid”. Die waarheid komt in de vorm informatie over corruptie in de Keniaanse overheid, documenten over de gang van zaken op Guantanamo Bay, onthullingen over het witwassen van geld door de Zwitserse bank Julius Baer, e-mails van Sarah Palin en ga zo maar door. De echte faam verwerft Wikileaks in 2010 met een filmpje waarin een Amerikaanse helikopter onschuldige mensen neermaait in Bagdad. Dat zorgt voor een boost in de populariteit van Assange en zijn website, maar is ook de aanzet voor strubbelingen met Berg en het feit dat hij in het vizier komt van internationale veiligheidsinstanties.
The Fifth Estate is nog geen vijf minuten bezig en je krijgt al ongeveer een idee wat de opzet is van regisseur Bill Condon. Condon mikt niet op het droog afratelen van chronologische feiten, maar heeft een hele thriller-vibe in gedachten. Daarbij kiest hij voor een stijl die de laatste jaren meer en meer voorkomt in de moderne thriller: camera’s die schizofreen hun subject in beeld brengen, grauw kleurengebruik, kwieke montages en internationale settings. Kortom, Condon gedraagt zich alsof hij Paul Greengrass is, want aan die regisseur doet The Fifth Estate soms sterk denken. Gooi daar nog eens enkel hoofdpersonages tegenaan die hun dagen spenderen achter een computerscherm en je hebt ook een vleugje The Social Network. Spijtig genoeg haalt The Fifth Estate nooit het niveau van die vergelijkingen. Het werkt meer als een soort misleiding om de film meer substantie te geven dan dat het verhaal eigenlijk heeft.
De poging om de feiten omtrent Julian Assange en Wikileaks in de vorm van een internationale thriller te gieten, is bewonderenswaardig en maakt dat de film ergens nog wel werkt als oppervlakkig entertainment, maar we konden toch niet het gevoel onderdrukken dat de aanpak het gewicht van de thematiek voorbijsnelt. Condon geeft Assange soms bijna weer als een soort James Bond of Jason Bourne met computer skills. Het is goed te begrijpen dat hij dit doet om het filmische van het verhaal flink de hoogte in te stuwen, toch lijkt het nooit echt te stroken. Condon probeert het verhaal van Assange veel glamoureuzer in beeld te brengen, maar het is zeer moeilijk om geloof te hechten aan de gehele thriller-aanpak. David Fincher en Aaron Sorkin wisten The Social Network scherpe tanden te geven door radde dialogen en een bijtend sarcasme. Dat dreef die film tot een scherp portret van de huidige generatie aan ondernemers en internet junkies. The Fifth Estate mist zo’n insteek en heeft niet het lef om echt een standpunt in te nemen tegenover zijn thema of de wereld die de film naar voren brengt. Condon probeert het allemaal hip en modern te doen lijken door veel gebruik te maken van strakke architectuur, dynamische settings en een knappe digitale fotografie, maar uiteindelijk weet het de film niet de nodige energie te geven.
Nog een probleem is het overmatig gebruik van context in het scenario. De film had er sterk van kunnen profiteren als Condon zich meer had geconcentreerd op de Assange-Bergdynamiek. Helaas kiest hij er ook voor om de kant te belichten van de Amerikaanse overheid, de Britse journalistiek en komt er halverwege ook een verhaaltje bij te pas van een mol in het Midden-Oosten die moet vrezen voor zijn leven omwille van Assanges gelekte documenten. Leuk om de gevolgen van de gelekte informatie te schetsen, maar de film wordt er veel te log door en verliest daardoor zijn focus. Het scenario had zich meer mogen concentreren op het gegeven van Assange-versus-de-wereld om het rommeltje dat je nu krijgt te vermijden. Assange is meer een held van de vrije wereld in The Fifth Estate en had beter — zoals Leonard en Bernstein in All The President’s Men — wat meer een kleine kink in de kabel mogen zijn. Dat had zijn personage en het perspectief dat je hebt op Assange als kijker ten goede gekomen.
De acteerprestaties zijn niet om spontaan bij te applaudisseren. Cumberbatch komt eerst wat aarzelig over (en irritant met zijn nasale stem), maar lijkt naarmate het geheel vordert er meer plezier in te krijgen, wat hem overtuigender maakt. Daniel Bruhl is Assange zijn partner in crime en is nog de leukste toevoeging aan de hele cast om aan het werk te zien. De relatie tussen beide mannen vormt het hart van The Fifth Estate, iets wat zowel Cumberbatch als Bruhl zo goed mogelijk in de verf trachten te zetten. Zeer diep rijkt de evolutie van hun samenwerking niet, maar het blijkt toch één van de sterkere aspecten te zijn aan deze voornamelijk weinig verhelderende actua-thriller.
De vraag die wij ons stellen: is het wel noodzakelijk om zo snel na de feiten al een Hollywoodfilm te maken? De gebeurtenissen liggen nog zo vers in het geheugen, dat deze film op het eerste gezicht overbodig lijkt. Condon doet zijn uiterste best om er iets van te maken, maar vervalt uiteindelijk in gepreek over de nieuwe tijden waarin we leven en doet in het neerzetten van zijn verhaal aan lichte overkill.
