38 jaar (!) activiteit, met tegen de 1900 concerten, een indrukwekkende stapel releases en talloze samenwerkingen achter de rug, en nog altijd niet van ophouden weten en maar nieuwe plannen blijven smeden: dat is The Ex anno 2017. De vier zijn momenteel in aanloop naar nieuwe opnames, met concerten vol nieuw materiaal. Het ideale moment om de grens over te steken.
De wijn is goedkoper dan het bier en alleman valt elkaar kussend in de armen, dus je weet dat je in Frankrijk bent. De Rijselse Malterie staat al jarenlang bekend als een thuishaven voor multidisciplinaire creativiteit, met een concertprogramma dat een zo breed mogelijk gamma beslaat. Het gewelfachtige, lage plafond van de concertruimte brengt de nodige risico’s met zich mee voor contrabassisten, volk dat groter is dan 1,85m of iedereen voor wie dansen omhoog springen betekent, maar heeft tegelijkertijd de charme van een ondergrondse verzamelplaats voor andersdenkenden. Het is een plaats waar verrassingen te beleven vallen, en soms misschien zelfs mirakels gebeuren. Het is een ideale plek om The Ex te zien.
Maar eerst speelt L’atelier d’éveil musical du centre social Raymond Poulidor, een zevenkoppig gezelschap dat volk uit een handvol uiteenlopende bands bij elkaar brengt en intussen een vaste waarde geworden is in La Malterie. Dat blijkt ook uit de ruim bemeten tijd die de band zich permitteert. Die benutten ze om een behoorlijk brede stilistische waaier uit de doeken te doen. Met drie blazers — altsax, trombone en trompet — benadrukken ze niet enkel het fanfare-achtige karakter van het gezelschap, maar wordt ook vaak aangeleund bij een combinatie van recht-voor-de-raapse artrock, soms volks getinte hymnes en scheurende, geïmproviseerde blaaspartijen. Iets tussen het Liberation Music Orchestra en een dolgedraaide ethno-rockkermis.
Heeft dat het ene moment iets van een gesjeesde performance waarbij de hele band aan het zingen en roepen slaat, dan wordt iets later het vuur aan de lont gestoken met daverende riffrock, koppig denderende marsen die dobberen op een loeiende contrabas, uit hun voegen spetterende noise-uitbarstingen met twee huilende gitaren, en een drummer die een vrijgeleide krijgt om regelmatig loos te gaan. De band is ook op z’n best als er van leer getrokken wordt en het tempo omhoog gaat. Het gaat dan van uitbundige, collectieve daadkracht naar knetterende fusies, waarbij namen als Little Women en The Ex & Brass Unbound door je hoofd schieten, zeker toen er een Ethiopisch getinte vibe opdook. Een uur was wat hoog gegrepen om te blijven boeien, daarvoor was het materiaal net niet evenwichtig genoeg, maar niettemin: fijn, eclectisch zootje.
Voor The Ex lijkt het even herbronnen. De laatste reguliere plaat, Catch My Shoe, dateert intussen alweer van 2010. Sindsdien werd wel niet stilgezeten: er was Y’Anbessaw Tezeta, die fabuleuze tweede lp met Getatchew Mekuria; er was Enormous Door met Brass Unbound, er waren de verjaardagsfestivals, de combinaties met goed volk uit vele windhoeken, de talloze nevenprojecten en dat prachtige fotoboek vorig jaar. De laatste tijd lag de nadruk vaak op songs met Ethiopische wortels of flair. Songs die vaak verspreid waren over singles (“Addis Hum”, “How Thick You Think”, “Lale Guma”, “Addis Hum”) maar gaandeweg de ruggengraat vormden van hun opwindende concerten. Met de huidige setlist lijkt het alsof ze even teruggrijpen naar de eigen wortels.
Dat betekent dat dit dozijn nieuwe songs naar de essentie van The Ex gaat. Die kan je eigenlijk omschrijven als een driekoppig beest, aangestuurd door een eindeloos roterende motor. Of nee, maak er een gietijzeren mestvork van, met de frontlinie Arnold De Boer, Terrie Hessels en Andy Moor als onbuigbare tanden. Gitaarpartijen worden zorgvuldig op elkaar gelegd en creëren samen ofwel een granieten muur van gedeelde intenties, ofwel een steeds in beweging blijvende grilligheid, die regelmatig omslaat in kolkende erupties waarbij de drie volledig over de rooie gaan. De Boer staat te declameren, weliswaar met verrassend aanstekelijke zanglijnen, op de ballen van z’n voeten, terwijl Moor heen en weer wiegt of in een kramp schiet, en Hessels heen en weer botst op een imaginair ritme.
Het blijft na al die tijd nog altijd een spektakel om te zien hoe die band een volstrekt unieke sfeer gevonden heeft, die soms aanvoelt als een spontane dans, maar net zo goed kan omslaan in een precisiebombardement dat je steeds opnieuw achterover hamert. Dat is in grote mate ook te danken aan het meesterlijke drumwerk van Kat Bornefeld, de stok die de vork stuurt, en die regelmatig uitpakt met eindeloos herhaalde, roterende patronen die de songs een hypnotiserende, voorwaartse kracht geven. The Ex is zowat de enige band die een koebel cool kan doen klinken. Het is ongemeen opzwepende, mantra-achtige, lijfelijke muziek, en het publiek transformeerde dan ook snel in een simultaan bewegende massa van lichamen. Een collectieve hypnose. De songs zijn dezer dagen misschien wat trager en langer dan dertig jaar geleden, maar ze barsten nog altijd van inventieve ideeën en stuiterende energie. Het was heftig schuren, soms met een opvallende melancholie (in een meesterlijk instrumentaal stuk vooraan in de set) en vage invloeden uit folk en andere wereldmuziek, maar heel vaak ook met die onbedwingbare, furieuze punkenergie, waarbij een stuk dat door Bornefeld gezongen werd voor een mooie breuk zorgde.
Het groeide uit tot een koortsige bedoening, met een publiek dat delirisch reageerde op het nieuwe materiaal en de talloze spanningsbogen. Helemaal aan het einde zat een hoogtepunt met een song die we al eerder hoorden (en her en der opduikt als “I Can Foresee”) en die ook nu weer totaal ontplofte in een massieve slotontlading. Een piek, waar nog een vervolg aan gebreid werd met uitsmijter “Maybe I Was The Pilot”, als vanouds goed voor een aanslag op lijf en leden. De band zit nog altijd vol plannen en is met deze zak nieuwe songs duidelijk klaar voor een nieuw hoofdstuk in een verhaal dat intussen geen gelijke kent in deze contreien. Frequente collaborator Ken Vandermark omschreef The Ex eens als een act van ingenieuze, creatieve duurzaamheid. Woorden die nog altijd van toepassing zijn. The Ex blijft een evenwicht bewandelen van engagement, voortdurende transformatie en aanhoudende intensiteit. Machtige, inspirerende band.
