4 maanden, 16 dagen. Het vorige concert waar ik over schreef zit, ook al kan ik het me nog perfect voor de geest halen, verankerd in een verleden dat intussen haast ingebeeld lijkt. 4 maanden en 16 dagen zonder live muziek, dat moet intussen een kleine dertig jaar geleden zijn. Wat dat zegt over mijn status als senior-in-spé laat ik in het midden, maar het maakte wel snel duidelijk dat de terugkeer naar het concertleven best met zorg gekozen moest worden. Dan ben je bij Jaap Blonk en Terrie Ex aan het juiste adres: een doorsnee performance zit er niet in, maar ze jagen je naar het puntje van je stoel.
We missen dat concertleven. Voor ons, muziekliefhebbers, bevat een concert immers talloze betekenislagen op elkaar. Het is escapisme, ontsnappen aan de dagelijkse routine. Het is een gedeeld ritueel, vervoering, een feest voor emoties. Iemand voegde er op een sociaal medium aan toe dat een verslag van zo’n belevenis er niet eens toe doet als die emoties niet centraal staan. Misschien wat kort door de bocht, maar herkenbaar. De emoties die we via tekst en muziek over ons heen gegoten krijgen, triggeren op hun beurt een nieuwe reeks van persoonlijke reacties en betekenissen. We worden ontroerd en opgewonden, laten ons meevoeren door melancholie, wroeging en verontwaardiging, en worden – in het beste geval – verrast of deelgenoot van iets dat we niet zomaar kunnen benoemen.
Geen idee of ik als liefhebber van geïmproviseerde muziek altijd een emotioneel verhaal te vertellen heb. Deze muziek is doorgaans instrumentaal, van het moment en vaak vrij van duidelijke structuren, melodieën, thema’s of andere herkenningselementen. En toch kan de voldoening achteraf ook daar immens zijn, ook al kwam er misschien geen identificatie of epifanie aan te pas. Misschien is het element ‘tijd’ van groter belang, net als de nood aan verrassing, die voor sommigen crucialer is dan een live uitvergroting van de emoties die we van ver aan zagen komen. Je wilt immers niet enkel bevestigd worden in je emoties (alsof je een collectief beleefde goedkeuring van je innerlijke staat wil), maar ook verward en op het verkeerde been gezet worden, ondergaan hoe tijd een rekbaar begrip is en voelen hoe er iets gecreëerd wordt dat er zonet nog niet was en straks alweer vervlogen zal zijn. Die eenmaligheid en onmiddellijke ontbinding van het artistieke als summum van de beleving is de paradox waar veel vrije muziek op teert.
De vrijheid van Blonk en Hessels komt steeds in genereuze gulpen. Niet qua tijdsduur, want de twee sets (de eerste met een soloperformance van elk, de tweede met een duoperformance) besloegen amper een uur, maar door de aard van hun muziek. Blonk en Hessels zijn elk op hun manier echte outsiders. De ene als klankdichter, gewapend met elektronica en een imponerende zak stemtechnieken; de andere met het vermogen om net zo consistent buiten het reguliere kader te denken. De interactie van deze twee kan, net als op hun album Thirsty Ears, iets hebben van een compleet ontregelde, demente chaos, maar dan zou je voorbij gaan aan een duidelijk affiniteit die zich ontvouwt via guerrillatactieken en de onbevangenheid van een stel kleuters die met een “Doe maar!” een speelgoedwinkel in gestuurd worden.
Ex’ soloset voelde aan als een hyper-geconcentreerde dwarsdoorsnede van ‘s mans vrijbuitersstijl. Het was een fysieke ontmoeting met het materiaal (gitaar, stok, vloer, …), een verkrampende dans met abrupte erupties en dissonante gitaarklanken die ontsnappen als muzikale scheten, maar ook een fascinerende verkenning van onconventioneel geluid, iets waar de specifieke verankering van zijn gitaarelementen mee te maken heeft. Elke aanraking wordt meteen uitvergroot – ‘clean’ spelen op deze gitaar zit er niet in – en dat je nooit helemaal zeker weet welke geluiden er extra bij komen is een bonus voor een muzikant van dit kaliber. De gitaar (intussen even uniek als aftands) en eigenaar zijn als het ware helemaal op elkaar afgestemd, vormen een geheel. Geen gitarist die deze gitaar ooit zal doen klinken zoals Ex.
Ook Blonk gaf een proeve van zijn imponerende kunnen, met gedichten in het ‘Onderlands’, een betekenisloze taal die een idee geeft van hoe Nederlands klinkt (hard, delirisch, onvoorspelbaar), voorgedragen met bijpassende mimiek. De performer keerde ook terug naar Kurt Schwitters’ legendarische Ursonate, een rode draad in zijn oeuvre waarvan hij ook nu weer een deel uitvoerde met complete autoriteit én vrijheid; reciteerde computer-gegenereerde poëzie, inclusief procent- en leestekens, en verwerkte een reis naar Indonesië in een mix van gemanipuleerd Gamelangeklingel en elastische lettergrepen.
Samen werd hun taal nog rijker en meer ontregeld. Het had soms iets van een partijtje schaduwboksen, waarbij de twee als sparring partners rond elkaar cirkelden, op zoek naar een manier om hun talen in een venndiagram te gieten. Blonk insinueerde met plagerige elektronische glorpjes, Ex counterde met koppig herhaalde tikjes en strelingen, een morsecode die enkel bijkomende verwarring schepte. Maar wendingen waren er volop. Blonks sample-manipulatie via gameconsoles kreeg een duivelse intensiteit, maar die wist hij ook te bewaren door puur akoestisch stuntwerk, met gewillige stembanden of de vuisten tegen de onderkaak gedrukt, helemaal opgaand in gesjeesde horrorverhaaltjes-voor-het-slapengaan. De wereld van de audioboeken lonkt.
Ex kliederde er als vanouds op los, met geluid als spetterverf, ontlokt via geschraap over de grond of geprul met een schroevendraaier, mondharmonica of een handvol staalwol. Heeft hij bij The Ex (de band waarvan hij intussen 41 jaar (!) deel uitmaakt) een reputatie van intens-ritmische dissonantie, dan ging dit wel verder en breder dan dat. In combinatie met de al even excentrieke voordracht en onvoorspelbare performance van Blonk zorgde dat voor een ongrijpbare, kleurrijke performance; deels theater en deels ode aan de vrijheid. Vast niks om je familie en collega’s mee naartoe te nemen, maar als terugkeer naar het concertleven bevatte dit een spontaniteit en waanzin die helemaal op z’n plaats was. Met dank aan JazzBlazzt, de organisatie die op zoek blijft gaan naar manieren en partners om deze ongewone muziek naar een publiek te brengen.
