Elk werk wordt geschreven met een bepaald doel voor ogen, objectiviteit bestaat niet echt, zelfs niet als er naar gestreefd wordt. Geraadpleegde bronnen, (oog)getuigen, archiefstukken … altijd vertellen ze een verhaal vanuit een specifiek perspectief. Het besef dat elke bron kritisch bekeken dient te worden, is een relatief modern gegeven. In de klassieke oudheid en de vroege middeleeuwen in het bijzonder was misschien wel de reflex aanwezig maar vaak genoeg werden bronnen en overleveringen klakkeloos overgenomen. Wie oudere historische werken raadpleegt, weet dan ook al meteen dat de hiaten en onzorgvuldigheden vaak talloos zullen zijn.
Weinig klassieke auteurs-historici lijken het evenwel zo bruin gebakken te hebben als Eutropius wiens Korte geschiedenis van Rome in zijn beknoptheid nog steeds slordig en onzorgvuldig is. Maar tezelfdertijd mag ook de vraag gesteld worden welk doel Eutropius voor ogen had en of hij tijdens het schrijven van zijn werk niet een ander doel voor ogen had dan een louter geschiedwerk. Eutropius leefde in de 4e eeuw onder keizer Valens (328-378) die zeggenschap had over het oosterse provincies van het Romeinse rijk, zijn broer Valentianus I heerste over de westerse provincies. Als keizer wenst Valens onder meer een nieuwe expeditie op te starten tegen de Perzen met wie de Romeinen al een eeuw lang een moeilijke verstandhouding hadden.
Keizer Julianus (331-364) was nauwelijks drie jaar keizer toen hij in een nieuwe oorlog met de Perzen het leven liet, waarna onder Jovianus (331-364) een dure en korte vrede beklonken werd. Jovianus stierf immers nog geen jaar nadat hij keizer werd terwijl de Perzische koning zich weinig gelegen liet aan de gesloten vredesverdragen. Valens zag zich hierdoor genoodzaakt een nieuwe oorlog te starten maar was zich er ook van bewust dat hij hiervoor voldoende argumenten diende te hebben. Zo leefde niet alleen een oud-Romeins idee dat elke oorlog gerechtvaardigd diende te zijn maar wou Valens ook (vooral) aantonen dat de kracht en macht van het Romeinse rijk lag in haar militaire optredens en oorlogsvoering. Eutropius` opdracht was dan ook een kort werk te schrijven dat die stelling verder zou onderbouwen.
Eutropius, die als magister memoraie binnen het bestuurlijke apparaat een van de hoogste functies bekleedde, had in theorie toegang tot zowat alle archieven en bronnen. Daarnaast had hij zelf geregeld door het Romeinse rijk gereisd en naar alle waarschijnlijkheid deelgenomen aan de strijd tegen de Perzen onder Julianus. Op alle vlakken gold hij met andere woorden als de meest geschikte man voor de opdracht, toch zou Valens het aangeleverde werk afwijzen en promoveerde hij kort erna Eutropius weg als gouverneur voor Asia. Eutropius` opvolger Festus zou een nieuw overzicht schrijven (Breviarium rerum gestarum populi Romani) dat mogelijk Valens wel wist te appreciëren maar als historisch werk nog lager ingeschat wordt dan dit van Eutropius, veel meer dan een heel summiere samenvatting is het dan ook niet.
Kwaliteit was, los van Valens` mening, duidelijk geen reden waarom onder meer Eutropius` werk meer dan zestienhonderd jaar later nog steeds beschikbaar is. Ook de gebrachte feiten zijn in tal van andere (toen en vaak ook nu) terug te vinden, vaak zelfs correcter dan bij Eutropius. Het succes van zijn werk ligt dan ook in de eerste plaats in de manier waarop hij de grootsheid van Rome en haar militaire successen uittekent, en in het feit dat het werk eeuwenlang als schoolboek diende (getuige het aantal overgeleverde manuscripten). Hierdoor bepaalde Eutropius ook in niet onbelangrijke mate niet alleen het beeld van het Romeinse rijk mee maar ook dat van de Perzen, waarbij hij de Parthen en de Perzen (in de 3e eeuw versloegen Perzische Sasaniden de Parthische Arsaciden) tot eenzelfde groep reduceert.
In meer dan een opzicht is het dus nog maar de vraag waarom Eutropius` Korte geschiedenis van Rome de moeite van het lezen waard is. Historisch is het immers gekleurd en vaak foutief, de nadruk ligt op de krijgsgeschiedenis, qua informatie brengt het niets dat niet in andere overgeleverde bronnen terug te vinden is, en tot slot schittert hij evenmin uit in fraaie zinnen waardoor het werk de ene droge opsomming of beschrijving na de andere geeft. Maar Eutropius schreef zijn werk ook op een ogenblik dat het Romeinse rijk nog even in de illusie van grootsheid kon leven en zijn werk is daar getuige van. Enkele jaren later zou Valens immers sterven in de slag bij Adrianope, wat het Romeinse zelfvertrouwen niet alleen een ernstige deuk gaf maar ook beschouwd wordt als het kantelpunt dat honderd jaar later tot de instorting van het West-Romeinse rijk zou leiden.
Veel meer dan een historisch werk is Korte geschiedenis van Rome dan ook een tijdsdocument, geschreven door iemand uit de elite die niet alleen trots is op wat zijn rijk verwezenlijkt maar ook doorheen die geschiedenis en de keizerslevens aan zijn keizer tracht duidelijk te maken hoe een heerser dient te zijn. Het is een aanzet tot vorstenspiegel (wat in de middeleeuwen tot literair genre zou uitgroeien) waarbij Eutropius door stil te staan bij de verschillende keizers, hun deugden en ondeugden aan Valens wenst over te brengen wat van hem verwacht wordt. Dat Valens, die van niet-aristocratische afkomst was, hier niet van gediend was maakt Festus veel kortere geschiedschrijving duidelijk, hier worden louter de krijgsverrichtingen van keizers in het Oosten vermeld en is zelfs elke zweem van kritiek verdwenen.
Met Korte geschiedenis van Rome schreef Eutropius vooreerst propagandatekst, de vorstenspiegel die hij er aan toevoegde, is ondergeschikt hoezeer het Valens ook lijk gestoord te hebben. De waarde van het werk ligt in wat het beoogde te zijn eerder dan in zijn historische accuraatheid, en in hoe het de moderne lezer een spiegel voorhoudt. Ook hedendaagse (historsiche) werken worden net zozeer vanuit een bepaald oogpunt geschreven en dienen een waarheid die niet alle feiten meegeeft, zelfs al heeft de auteur niet die bedoeling. Doordat het zo ver van de huidige lezer afligt, vormt Korte geschiedenis van Rome een uitstekende oefening in historische kritiek en sceptisch lezen, want net doordat het zo ver van iedereen afligt, vallen de gebruikte technieken (die nog steeds bestaan) des te beter op.
