Onbevangen lezen? Het is geen sinecure eenmaal een roman een internationale triomftocht heeft gemaakt. Dat de pers quasi unaniem lovende kritieken schreef over het eerste fictiewerk van de Zweedse podcastpresentator Alex Schulman, is evenwel verwonderlijk. De overlevenden is immers bijlange niet het meesterwerk dat critici ervan gemaakt hebben.
Onbekend is onbemind: tot voor kort had Alex Schulman slechts fans in zijn land van herkomst. Nu De overlevenden door onder meer Humo en De Standaard is gekatapulteerd tot een van de beste boeken van het voorbije jaar, liggen de kaarten anders. De voorbije maanden leek het ineens of niemand kon nog om Schulman heen. Nochtans staat de stijl van de schrijver niet meteen symbool voor het type literatuur waar voornoemde dagbladen meestal voor overstag gaan. De epische inslag van het idioom van de auteur zal weliswaar veel niet-lezers weten te bekoren, maar de monden van meer doorwinterde liefhebbers van het geschreven woord zullen niet openvallen. Beeldrijke metaforen? Vernuftige psychologie? Dichterlijk taalgebruik? En wat dies meer? Bij Schulman is het allemaal ver te zoeken. Deze roman dankt zijn status vooral aan zijn originele structuur, hoewel “origineel” in dezen tussen aanhalingstekens thuishoort.
Wat is per slot van rekening origineel? Sinds het postmodernisme bestaan er romans in allerhande soorten, vormen en maten. Een boek dat zichzelf achterstevoren prijsgeeft en dus als het ware van de toekomst naar het verleden wordt verteld, is zeker atypisch. Schulman weet bovendien donders goed welke informatie hij wanneer prijs moet geven, om de vaart en de spanning in het relaas te houden. Want zeker is dat de lezer verder gestuwd wordt omwille van de plot, waarin een onbekende factor smeult, een geheim dat zich pas in de laatste bladzijden blootgeeft. Wat de opbouw betreft, of eigenlijk het langzaamaan uitkleden van de plot om tot de openbaring van het verzwegen mysterie te komen: het zit hoogst vakkundig in elkaar. Een debutant zou er hoge ogen mee gooien. Maar nogmaals: maakt dit de loftrompetten die vanuit diverse hoeken weerklonken terecht?
Schulman een meesterverteller noemen gaat hoe dan ook te ver, want hoewel de schrijver het vermogen heeft om, als was hij een volleerd scenarist voor de filmindustrie, de verhalende brokjes volgens exact het juiste metrum samen te voegen tot een onverwachte puzzel, de psychologie blijft vlak en de verhalende toon eerder passend bij een adolescentenroman. Schulman wil zijn lezers laten geloven dat protagonist Benjamin een mens is uit één stuk, iemand die geleden heeft, die ervaring heeft, kortom iemand met meer gevoelens dan diegene die in een paar kernwoorden samen te vatten zijn. Daaraan mankeert het dit personage echter, en de overige karakters met hem. Nooit komen broers Benjamin, Pierre en Nils los van het papier. Ze blijven daarentegen verankerd als conceptuele tegenpolen, abstracte artefacten die in de plot als pionnen worden verplaatst, net zoals de vader- en moederfiguur louter als idee bestaan, en nooit werkelijk aanvoelen.
De spitsvondig uitgewerkte verteltechniek lijkt psychologische maturiteit zelfs in de weg te staan. De overlevenden leest alsof Schulman zodanig in beslag werd genomen door de ordening van de verhalende elementen, dat hij niet de denkoefening heeft gemaakt hoe reële personages zich zouden gedragen, en hoe die zich binnen het format van de roman zouden kunnen manifesteren. De zogenaamde originaliteit, die suspense met zich meebrengt en als plotmatig gegeven dus wel degelijk bij momenten beklijft, ondergraaft het boek in zijn totaliteit: steeds is de lezer zich er van bewust een verhaal te lezen, iets dat werd bedacht, in een ruraal-geïdealiseerde dan wel bar-verstedelijkte setting die al evenmin als de gevoelens van de personages lijkt te corresponderen met het leven dat mensen doorgaans leiden.
Verstand op nul, zwembroek aan en een boek om de wereld en zijn problemen even te vergeten? Daarvoor komt De overlevenden in aanmerking. In acht genomen hoeveel schitterende literatuur het voorbije jaar het licht heeft gezien, kunnen fervente lezers dit over het paard getild fictiedebuut echter met gerust gemoed aan zich voorbij laten gaan.
