Als er één film is die u tijdens deze zomer die heel weinig nieuw materiaal biedt, opnieuw in uw bioscoopzetel dient te krijgen, dan is het wel deze 4K restauratie van Crash, een van de allerbeste films van de Canadese grootmeester David Cronenberg. De gerestaureerde versie was eerder te zien op het ‘Classics Restored Festival’ in maart, maar wordt nu door verdeler Imagine ook in de reguliere zalen uitgebracht.
David Cronenberg baseerde zijn meest controversiële film op de gelijknamige roman van de briljante Britse schrijver James G. Ballard. Net als bij Ballard is ook de film een kille meditatie over eros en thanatos, existentialisme en cultuur, verpakt in een fascinatie voor de versmelting tussen het menselijke en het machinale. Dat laatste element en de daaraan verbonden angst voor het monsterlijke in het eigen lichaam, is uiteraard altijd al een centrale factor geweest in het werk van de regisseur van Videodrome, The Fly en Dead Ringers en wordt hier uitgewerkt tot een intense en beklijvende kijkervaring.
Van bij de generiek en de openingsbeelden is Crash een film die de kijker onrustig maakt en in een bevreemdend universum binnen voert: terwijl de ijzingwekkende muzikale score van componist Howard Shore weerklinkt, wordt de titel langzaam gevormd in glanzende metalen letters … die letters bevatten echter vervormingen en verontrustende uitstulpingen die het geheel muteren en abject maken … het is de perfecte prelude voor een koude, afstandelijke film die tegelijkertijd eindeloos fascinerend en uitdagend is.
Centraal in de film staat de figuur van filmproducent James Ballard (James Spader) die betrokken raakt bij een uitermate destructief auto-ongeval en zich vervolgens seksueel aangetrokken voelt tot de zwaargewonde overlevende uit de andere wagen (Holly Hunter). Zijn fascinatie voor de seksuele avontuurtjes die hij deelt met zijn echtgenote (Deborah Kara Unger) raakt steeds meet verstrengeld met een obsessie voor lichamelijke afwijkingen en een fascinatie voor de dood en destructie die gepaard gaan met verkeersongevallen. Hij raakt in de ban van een vreemdsoortig goeroe (Elias koteas) die beroemde ‘car-crashes’ opnieuw ensceneert op een manier die de gruwel en donkere energie van die gebeurtenissen op viscerale manier probeert te capteren. Langzamerhand glijdt het bestaan van de personages af naar een duistere en destructieve roes waarin seks – penetraties in machinale of vleselijke vorm – dood en vernietiging, een centrale plaats innemen.
De hypnotiserende kwade droom die dat oplevert, gaat over het erotiserende van vernietiging en zelfdestructie, maar vooral – een constante in het werk van James G. Ballard – over de manier waarop technologie de menselijke geest hertekent en hoe die mentale landschappen zich veruiterlijken. Zeer veel verhalen van Ballard beschrijven hoe de veranderende geest zich ent op oeroude menselijke instincten en hoe die nieuwe symbioses hun weg vinden in obsessies en verwrongen werelden en culturen die uit een nachtmerrie lijken te komen. Cronenberg en zijn fotografieleider Peter Suschitzky (die veelvuldig met de Canadees werkte, maar ook de DOP van onder andere The Empire Strikes Back en The Rocky Horror Picture Show) weten die ongrijpbare duistere nachtmerries van de auteur op verbluffende wijze te vatten in een filmische structuur. Crash speelt in een wereld die angstaanjagend, onwezenlijk en bedreigend is, maar ook sensueel en esthetisch overweldigend. De aaneenrijging van de mechanische seksuele daad – de film kreeg her en der het onzinnige verwijt louter pornografisch te zijn – in combinatie met een provocerende kijk op cultuur en bestaan, maken van de film een afdaling in een donkere koortsdroom, een gevoel dat nog versterkt wordt door de afstandelijke en bewust anti-emotionele benadering van de karakters en gebeurtenissen. Bij momenten lijkt Crash wel een soort ‘trance’ waarin alle elementen van het filmmedium samenwerken om de kijker dieper en dieper te laten wegzinken in de ongrijpbare droom die de film opdient.
Al die elementen maken van Crash een recalcitrant kunstwerk dat je als een echte ervaring moet ondergaan. De dwingende manier waarop Cronenberg de kijker meeneemt in dit donkere universum behoort tot het beste werk uit zijn nochtans indrukwekkende carrière en resulteert in een subliem visueel kunstwerk dat de kijker heel ver uit diens comfortzone haalt en hem of haar een verontrustende filmische blik gunt op de inktzwarte dieptes van de menselijke geest en ziel.
