De Verenigde Staten waren in extase toen op 2 mei 2011 Osama Bin Laden, het brein achter de aanslagen van 11 september 2001, werd geëlimineerd door toedoen van de Amerikaanse Navy SEALs. Toch kwam niet voor iedereen dit einde van een tien jaar lange zoektocht als geroepen. Regisseur Kathryn Bigelow – die in 2009 een Oscar won voor The Hurt Locker – en haar scenarist Mark Boal zaten even met de handen in haar, want ze waren volop bezig aan een film die zich concentreerde op het mislukken van de jacht op ‘s werelds bekendste baard. Boal herschreef een groot deel van zijn scenario, terwijl Bigelow amper anderhalf jaar tijd had om de film in de zalen te krijgen. Dat maakt het dan nog extra indrukwekkender dat Zero Dark Thirty uiteindelijk is uitgedraaid op een obsessieve, meeslepende en dodelijk efficiënte registratie van tien cruciale jaren uit de geschiedenis van de VS.
Boal waagde zich een jaar lang aan zeer intensieve research naar wat de tienjarige zoektocht naar Bin Laden nu precies inhield. Zoals het een goede ex-journalist betaamt zocht hij naar de juiste bronnen: enkele CIA-medewerkers en ontelbare rapporten en verslagen. Maar hoe al die informatie omvormen tot een gestructureerd geheel, laat staan een onderhoudende film? Het antwoord op die vraag kwam in de vorm van een jonge vrouw die blijkbaar een zeer belangrijke rol had gespeeld in de jacht naar de meest gezochte man op aarde. Deze vrouw bleek dan ook het perfecte fundament om Zero Dark Thirty te verankeren.
De vrouw krijgt in de film de fictieve naam Maya (Jessica Chastain) mee. We ontmoeten Maya in 2003 tijdens een brutale ondervraging in Pakistan van een man die naar verluidt banden heeft en kennis bezit over Al-Qaeda. Het is hier waar een jarenlange queeste en frustrerende lijdensweg begint voor haar. Haar ervaring in het veld is nihil, maar toch bewijst ze zichzelf al snel als een geconcentreerde en gemotiveerde CIA-analiste die maar al te graag Osama Bin Laden te pakken zou krijgen. Wat volgt is een pad dat zich spreidt over tien jaar, bezaaid met kruimels aan informatie die moeten leiden naar een speld in meerdere hooibergen. Terwijl de wereld op zijn grondvesten blijft daveren door de aanslagen in Londen (2005) en de aanslag op het Marriott hotel in Isamabad (2008), blijft Maya zich als een bezetene vastbijten in haar taak.
Gedrevenheid, zelfverzekerdheid en intensiteit zijn de sleutelwoorden in Zero Dark Thirty, zowel inhoudelijk als op vlak van de regie. Bigelow ontleedt de weg naar de uiteindelijke executie van UBL (zoals er in de film naar Bin Laden wordt gerefereerd) met chirurgische precisie en toewijding. De film werd hier en daar al vergeleken met waargebeurde procedurethrillers als David Finchers Zodiac en Alan J. Pakula’s All The President’s Men, wat niet onterecht is. Net als Fincher en Pakula legt Bigelow een ongeziene lust voor detail en affiniteit voor haar onderwerp aan de dag. Vanaf het eerste shot voel je als kijker de beheersing en zekerheid die Bigelow als filmmaker aan de dag legt. Die toewijding maakt dat je als kijker al snel wordt geabsorbeerd door de registratie van dit recente hoofdstuk uit de Amerikaanse geschiedenis. Zero Dark Thirty voert je mee op een intense, frustrerende en intrigerende blik op de werking van het intelligentieapparaat van de VS. Niet dat wij zo naïef zijn om te denken dat alles in Zero Dark Thirty compleet strookt met de realiteit, maar je krijgt zeker ook geen macho’s van CIA-agenten voorgeschoteld die om de haverklap naar hun wapen grijpen om inlichtingen te verkrijgen. De weg naar Bin Laden is lang en gaat slechts vooruit met kleine stapjes, honderden ondervragingen, en duizenden stukjes aan al dan niet bruikbare info. Een scène die dat mooi illustreert is diegene waarin Mark Strong Maya en co. de les spelt en laat weten dat er naast hen niemand meer klaar staat om hun taak over te nemen. Het is aan hen om de missie tot een goed einde te brengen, falen is allesbehalve een optie.
Bigelows regie is strak en gefocust en bewijst weeral eens hoe sterk ze is in het opbouwen van spanning en het construeren van actiescènes. Het laatste half uur van de film, de eigenlijke raid op de schuilplaats van Bin Laden (nee, dit is geen spoiler!), kan gemakkelijk gerekend worden tot het beste wat Bigelow ooit geregisseerd heeft. Ook al weet je wat er gaat komen, toch bijt je je nagels nog aan flarden. Bigelow tracht je als kijker zo veel mogelijk in de plaats te stellen van de Navy SEALs, wat aardig lukt.
Het feit dat de film uit bestaande informatie en bronnen is opgebouwd is de grote sterkte van de film, maar zorgt ook voor een klein minpuntje. Boal en Bigelow slagen er op uitmuntende wijze in om het tempo in hun verhaal te houden en de structuur zo gladgestreken mogelijk te houden. Toch merk je dat Boal niet over alle stukken van de puzzel beschikte, wat Zero Dark Thirty soms ook een licht episodisch karakter meegeeft. Dat zorgt ervoor dat telkens de film een tijdsprong maakt je als kijker jezelf terug even moet zien te oriënteren: waar ben je en wat speelt er zich precies af? Een kleine hindernis, maar zeker niet genoeg om de film onderuit te halen.
Naast het scenario en de doeltreffende regie is Jessica Chastain diegene die de motor van deze thriller op volle toeren doet draaien. Acteurs als Jason Clarke, Kyle Chandler en Joel Edgerton spelen ook op topniveau, maar het is Chastain die met alle aandacht gaat lopen als de vastberaden Maya. Ze start als een wat schuchtere en onschuldige beginneling die onwennig enkele martelingen bijwoont, maar geleidelijk aan zich ontpopt tot een ware bloedhond die haar doel najaagt. Chastain weet respect af te dwingen met hoe ze Maya neerzet, wat de emotionele ontlading en opluchting aan het einde van de film des te doeltreffender maakt. Je komt nooit te weten wie Maya nu precies is, enkel dat ze verdomd gedreven is en verdomd goed is in wat ze doet. Een tabula rasa die je toch weet mee te slepen en zonder twijfel de beste acteerprestatie uit Chastains jonge carrière.
En kijk, we hebben nog niets gezegd over de gehele controverse die Zero Dark Thirty heeft weten teweeg te brengen omwille van de expliciete martelscènes die de film bevat. Het was hoofdzakelijk een discussie tussen filmcritici en enkele politieke rakkers die zich als hitsige hanen uitspraken over het feit of de film nu al dan niet martelen als een gerechtvaardigde methode portretteert. Wij bij Enola zijn veel te volwassen om ons in zulke blinde twisten te mengen. De hele discussie is volgens ons enkel nog meer een bewijs van de kracht die de film uitstraalt in de behandeling van zijn thema. Zero Dark Thirty is eindelijk een Hollywoodfilm die het Amerika van na 9/11 recht in de ogen durft te kijken. Kudos!
