Het gebeurt wel vaker dat je een cineast ziet groeien over de
loop van zijn carrière – dat is ook niet meer dan normaal. Thema’s
komen duidelijker tevoorschijn met elke volgende film, regisseurs
worden technisch beter en hun stijl wordt meestal óf radicaler, óf
juist meer mainstream. Maar het gebeurt niet dikwijls dat
je één film uit een oeuvre kunt aanduiden als een duidelijke
breuklijn. Bij David Cronenberg is dat wel het geval. Voor ‘The
Brood’ uitkwam in 1979, was hij de regisseur van financieel
succesvolle, maar weinig persoonlijke low budget
horrorfilms zoals ‘Shivers’ en ‘Rabid’. Achteraf bekeken, kun je in
die eerste projecten de latere dada’s van Cronenberg al in
embryonale vorm terugvinden, maar eigenlijk waren die twee films
voornamelijk exploitation quickies, snel in elkaar
geflanste griezelfilms die zoveel mogelijk dienden op te brengen op
een zo klein mogelijke investering. Het succes van ‘Shivers’ en
‘Rabid’ zorgde er echter voor dat Cronenberg een groter budget bij
elkaar kreeg om een persoonlijker project te filmen.
‘The Brood’ is
in veel opzichten de eerste “echte” Cronenberg-film. In plaats van
zo snel mogelijk te incasseren op bloed en gore, besteedt
hij veel tijd aan het construeren van psychologische spanning. Voor
het eerst werkte hij samen met gereputeerde acteurs als Oliver
Reed, voor het eerst liet hij de muziek schrijven door Howard Shore
en – wat het belangrijkste is – het is ook in ‘The Brood’ dat
Cronenberg definitief een thema lijkt te hebben vastgegrepen waar
hij in zijn eerdere films een beetje omheen zat te draaien. Het
thema van de body horror, van het lichaam dat zich tegen
je keert en van fysieke misvormingen als uiterlijk symptoom van een
mentaal probleem. Kortom, ‘The Brood’ is de eerste herkenbare
Cronenbergfilm, de eerste film die inhoudelijk en stilistisch de
stempel van de regisseur duidelijk meedraagt. Wie de cinema van
Cronenberg een beetje kent, zou in principe ‘The Brood’ halverwege
kunnen beginnen bekijken en nóg kunnen raden wie de regisseur
is.
Het verhaal draait rond Frank Carveth (Art Hindle), wiens
echtgenote Nola (Samantha Eggar) is opgenomen in de kliniek van
dokter Hal Raglan (Oliver Reed). Nola werd tijdens haar jeugd
geslagen door haar moeder, terwijl haar vader de andere kant
opkeek, en die trauma’s wreken zich nu. Met behulp van
experimentele psychologische technieken die het midden houden
tussen een uitgebreid rollenspel en hypnose, probeert Raglan haar
te helpen. Frank blijft ondertussen alleen thuis achter om voor hun
dochtertje Candice (Cindy Hinds) te zorgen. Dat verloopt allemaal
redelijk goed, totdat op een dag de moeder van Nola vermoord wordt
door een misvormde dwerg (ik verzin niets) met een hamer. Zowel
Frank als zijn dochter zijn begrijpelijkerwijs enigszins van hun
melk, zeker wanneer de moordzuchtige dwergjes blijven opduiken om
nieuwe slachtoffers te maken. Frank begint te vermoeden dat dokter
Raglan meer weet dan hij loslaat.
Cronenberg heeft zich altijd al erg kwetsbaar opgesteld
tegenover zijn critici, gewoon omdat zijn films doorgaans makkelijk
te ridiculiseren zijn. Moordzuchtige dwergjes? Hallo? Da’s bijna
even gek als James Woods met een levensgrote vagina op zijn buik in
‘Videodrome’ of een typemachine die verandert in een combinatie
vagina/fallus in ‘Naked Lunch’. Maar Cronenberg meent het telkens
opnieuw serieus, hij heeft altijd ernstige dingen te zeggen en
gebruikt die waanzinnige viscerale beelden als metaforen om zijn
boodschap over te brengen. ‘The Brood’ maakte hij in de nasleep van
zijn eigen moeizame echtscheiding, waarbij hij een lange
voogdijstrijd moest leveren, en zijn frustratie en woede om die
situatie zijn duidelijk voelbaar in de film. Cronenberg beweerde
zelf in interviews dat hij bang begon te worden voor de negatieve
invloed van de vechtscheiding tussen hem en zijn ex op zijn kind en
dat dat de basis vormde voor ‘The Brood’. In essentie is ‘The
Brood’ inderdaad het verhaal van kinderen die mentaal en/of fysiek
misbruikt worden door hun ouders. Nola werd geslagen door haar
moeder zonder dat haar vader ingreep, en zelfs jaren later blijft
ze zitten met een gevoel van woede en machteloosheid dat haar de
psychiatrie indrijft. Het is typisch voor Cronenberg dat hij die
woede een fysieke vorm geeft (de dwergen). En de woede is
letterlijk moordend. Op een gelijkaardige manier zorgt de mentale
breakdown van Nola ervoor dat haar eigen dochter Candice
een trauma beleeft – mama zit in een gekkenhuis, papa kan er niks
aan doen en alsof dat nog niet genoeg is, nemen de trauma’s van
mama ook nog eens de vorm aan van moordzuchtige dwergen. Een mens
zou voor minder een psychiater nodig hebben. Trauma’s kweken
trauma’s, en de gevolgen zijn niet te overzien.
Dat is wat we nu van de film maken, nu we hem kunnen plaatsen
binnen het oeuvre van Cronenberg, in de wetenschap dat hij nog vaak
zou terugkeren naar die thema’s: het lichaam dat verandert, dat
iets anders wordt. Het lichaam als veruitwendiging van wat er
mentaal en emotioneel aan het gebeuren is. In 1979, daarentegen,
konden veel critici niet verder kijken dan “hoe ongeloofwaardig”
die dwergen wel waren (heel wat mensen verwezen trouwens naar
gelijkenissen tussen de dwergen hier en die in ‘Don’t Look Now’ van
Nicolas Roeg; gelijkenissen die er wel zijn, maar niet veel
relevantie hebben in de context van de film). En ze bleven ook
steken op het geweld in ‘The Brood’, hoewel dat naar huidige
standaards best meevalt. Een scène met een pasgeboren baby aan het
einde is tamelijk sick, maar voor het overige weet
Cronenberg zijn montage subtiel genoeg aan te wenden om echt zware
shocks uit de weg te gaan. Of misschien zijn we sindsdien
inderdaad gewoon totaal ongevoelig geworden, dat kan ook.
Cronenbergs gevoel voor suspense wordt vaak onderschat wanneer
er over hem geschreven wordt, maar ‘The Brood’ bewijst dat hij
perfect weet hoe hij een spannende scène op poten moet zetten. Let
maar eens op een eindeloos uitgerokken scène waarin Oliver Reed
probeert om Candice te redden van de dwergen. Los van de plot en
thematiek is ‘The Brood’ ook gewoon nog steeds een spannende
thriller, die veel meer gevoel voor ritme en structuur verraadt dan
‘Shivers’ of ‘Rabid’. De regisseur wordt daarbij geholpen door een
goeie, steeds sinister fluisterende Oliver Reed en een intense
Samatha Eggar. Art Hindle is niet slecht in zijn hoofdrol, maar
blijft een beetje kleurloos.
‘The Brood’ is één van de meest duistere, negatieve films die
Cronenberg ooit gemaakt heeft. Ouders verneuken hun kinderen totdat
die kids zodanig met zichzelf in de knoop liggen dat hun
frustraties letterlijk uit hun lichaam barsten als misvormde
“kinderen van woede”. Een cyclus van emotioneel en fysiek misbruik
die niet zomaar doorbroken kan worden. Yup, Cronenberg had
een baaldag toen hij ‘The Brood’ schreef en regisseerde. Maar
gaandeweg werd hij wel volwassen als filmmaker, en lag de weg vrij
voor een schitterende carrière.
