Oh, wat waren ze in de VS venijnig over Cloud Atlas. Dit peperdure, drie uur durende, tijd en ruimte overschrijdende epos, waar drie regisseurs voor nodig waren en dat volledig buiten het Hollywoodcircuit geproduceerd werd, werd aan de andere kant van de plas met de grond gelijk gemaakt en grotendeels genegeerd door het publiek. Vooral de toon van de reacties was opvallend: in plaats van inhoudelijk in te gaan op wat er in de film te zien was, werd simpelweg de ambitie van de filmmakers bekritiseerd: zo groots gaan, zo hoog mikken – hoe dùrven ze? Nu kan je van Cloud Atlas veel zeggen: dat hij pompeus is, pretentieus, een opgeblazen epos met te korte beentjes… Maar zelfs wanneer hij faalt (en dat doet hij best regelmatig), blijft het één van de meest visueel indrukwekkende, intellectueel uitdagende, provocerende en meeslepende films van het voorbije jaar. Als Cloud Atlas al een mislukking is, dan is het een briljante mislukking.
De film werd gebaseerd op de bestseller van David Mitchell, die beschouwd werd als een onverfilmbaar boek. Voornaamste struikelblok was de structuur van de roman. Mitchell vertelde immers zes afzonderlijke verhalen: eerst de eerste helft van verhalen één tot en met vijf, daarna het volledige zesde verhaal, en vervolgens de tweede helft van verhalen vijf tot en met één. Zodat je een symmetrische structuur kreeg: 1-2-3-4-5-6-5-4-3-2-1. De verschillende verhalen speelden zich af tussen de negentiende eeuw en de verre toekomst, en waren met elkaar verbonden via terugkerende personages, thema’s en situaties.
Kort (belachelijk kort) uitgelegd, volgen we de lotgevallen van een advocaat die anno 1849 in een schip op de Stille Oceaan vergiftigd wordt door een malafide dokter die op zijn geld uit is; een homoseksuele muzikant die in 1936 voor een grote componist gaat werken; een journaliste die in 1973 een complot van de nucleaire industrie op het spoor komt; een uitgever die in 2012 op de vlucht gaat voor schuldeisers en gevangen komt te zitten in een bejaardentehuis; een artificiële vrouw die in de 22ste eeuw in opstand komt tegen haar status als dienaar; en een man in een postapocalyptische verre toekomst die op de vlucht gaat voor een groep rovende moordenaars.
In tegenstelling tot het boek wordt de strikte symmetrische structuur hier niet aangehouden: regisseurs Lana en Andy Wachowski (van de Matrix-films) en Tom Tykwer beginnen hun verfilming door één keer chronologisch een stukje van alle verhalen te tonen, zodat ze ons min of meer oriënteren in het universum van de film. Maar daarna monteren ze hun scènes aan elkaar op een eerder associatieve manier. In plaats van telkens netjes van 1849 naar 1936, 1973 enzovoort te gaan, knippen ze aan een nooit aflatend tempo tussen de verschillende tijdlijnen, waarbij ze visuele en narratieve links zoeken. Een deur gaat open in de 22ste eeuw, en in 1849 loopt een personage een kamer binnen. In 1936 richt iemand een pistool, en in de verre, ongedefinieerde toekomst wordt iemand neergeschoten. Je zou die montagestijl kunnen vergelijken met een film van Iñàrittu, zoals 21 Grams en Babel, maar dan met zes plotlijnen in plaats van drie, en uiteraard in heel uiteenlopende genres – van historisch drama tot science fiction-thriller. (Eneen pak minder deprimerend dan de films van Iñàrittu – dat helpt ook.)
Dat alles zorgt er voor dat Cloud Atlas, zeker voor een publiek dat het boek niet heeft gelezen, soms verwarrend en zelfs een beetje intimiderend kan overkomen. Ondanks een lengte van 172 minuten, bevat de prent nauwelijks een adempauze: bijna drie uur lang wordt er informatie op je afgevuurd, word je bestookt met incidenten en plotwendingen, tot je bijna letterlijk buiten adem raakt. Zelden een film van die lengte gezien die zo waanzinnig snel vooruit ging. Of je met alles mee bent, is een andere vraag, maar zelfs al is dat niet het geval, dan nog is hetgeen je ziet zo uitbundig, zo levendig, dat een tweede kijkbeurt niet bepaald een opgave lijkt.
Bepaalde thematische elementen keren telkens terug: de vraag wie er de macht heeft in de wereld staat telkens opnieuw centraal – naar wie luisteren de mensen? Naar God, naar de medische wetenschap, naar hun eigen raciale vooroordelen, naar de overheid, naar grote bedrijven? Telkens opnieuw zien we mensen die in opstand komen tegen wie het dan ook is die macht over hen uitoefent. En buiten die (milde) politieke inhoud, is er ook een reële spirituele dimensie aan de film. Alle personages zijn op de één of andere manier met elkaar verbonden – de acteurs spelen dan ook allemaal vier of vijf personages – maar de filmmakers (en om te beginnen David Mitchell) suggereren daarmee niet per sé het idee van reïncarnatie. Het is niet dat het personage in één verhaal de wedergeboorte is van één uit een vorig verhaal, dat zou te simplistisch zijn. Cloud Atlas suggereert eerder dat bepaalde menselijke types, en bepaalde menselijke ervaringen, gewoon universeel zijn en telkens opnieuw terugkeren.
De vraag die naar boven komt, is dan ook of een individuele identiteit wel bestaat. Een ik, bestaat dat? Of zijn we gewoon allemaal onderdelen van één grote überidentiteit, deeltjes die over de loop van de geschiedenis regelmatig terugkeren?
Klinkt allemaal wat zweverig, navelstaarderig of gewoon onsamenhangend? Misschien heb je daar wel gelijk in, en er zijn momenten waarin Cloud Atlas gewoon aanvoelt als te veel: te veel plotlijnen, te veel personages, te veel gebeurtenissen, te veel bloody film. Bovendien zijn de transformaties van de acteurs niet altijd even geslaagd. Soms herken je ze nauwelijks (Hugh Grant als krijger te paard, stel je voor), maar even goed krijgen we af en toe een festijn aan opzichtige valse neuzen en baardjes (Hugo Weaving als vrouw! Halle Berry als blanke met griezelige ogen!).
Maar in feite maakt dat niet veel uit. Want zelfs al ben je niet helemaal mee, en zelfs al zitten er scènes in die er een heel eind over zijn, dan nog… Cloud Atlas is sowieso een film die er volledig voor gààt. Zo hoort het ook: als je dan toch het lef hebt om dit boek te verfilmen, dan moet je ook alles op alles zetten, en dat hebben ze gedaan. Cloud Atlas is roekeloos; het is een uitbundig filmisch vuurwerk dat alle richtingen tegelijk uitgaat. Ja, de prent is een beetje een bende. Maar wàt een bende!
