Wanneer zijn we precies de term “meesterwerk” beginnen gebruiken? Etymologisch voert het woord enkele eeuwen terug naar “voortreffelijk uitgevoerd werk van een meester”. Dat is van toepassing op Canada, naast nog zoveel andere mogelijke superlatieven. Als u niet gelooft dat weinig generatiegenoten van zestiger Richard Ford evenveel talent hebben: stop hier gerust met lezen, op voorwaarde dat u gelijk naar de boekhandel sprint.
Nog maar negen boeken heeft Richard Ford op zijn palmares staan. Een snelschrijver is de Amerikaan dus niet, maar dat belet hem niet goed in de markt te liggen bij een groter publiek. Zeker sedert zijn doorbraak uit 1986, met Sportschrijver, is dat het geval. Ford schrijft aan een tempo vergelijkbaar met dat van John Irving, die andere grote Amerikaanse romancier die publicatie na publicatie de toplijsten inschieten. Deze auteur heeft echter voor op Irving dat hij als eerste ooit zowel de Faulkner Award als de Pulitzer Price won. Inmiddels zijn beide kleppers van over de oceaan kwalitatief aan elkaar gewaagd. Ze schrijven allebei toegankelijke literatuur in een grote romantische verteltraditie, wat niet zelden boeken heeft opgeleverd die aan de lijvige kant waren. Dat schrok de liefhebber echter nooit af, want wie ervaart het niet als een verlies wanneer men een van Irvings parels met een zucht terzijde moet leggen wegens “einde”? Literatuur die niet zou mogen eindigen, omdat het te veel pijn doet. Kunnen ze die wet eindelijk een keer stemmen in de Amerikaanse senaat?
De roman Canada bestaat uit drie blokken. Het eerste deel gaat over de jeugd van de 15-jarige Dell Parsons, woonachtig in een plek genaamd Great Falls, bij Montana. Hij leeft samen met zijn ouders en tweelingzus Berner. Zijn vader werkte op een luchtmachtbasis en zijn moeder is een Europese Joodse. Het ganse deel is een staaltje superieure vertelkracht: het ademt integraal de eenzaamheid van Dell, zijn verlangen naar school en zijn honger naar kennis en studies. Ook komt de houding die hij zich aanmeet jegens de onbeduidendheid van zijn ouders onwaarschijnlijk sterk uit de verf. Een bijna onwaarschijnlijk gegeven drijft het gezin uiteindelijk uit elkaar. Die grote versnippering resulteert erin dat Dell alleen achterblijft. De deur naar deel twee staat kortom op een kier. In dit tweede luik wordt Dell opgehaald door ene Mildred (zijn moeder heeft daarvoor gezorgd) en over de grens gebracht tot bij Arthur Remlinger in Canada, meer specifiek naar Fort Royal. Alles wordt hier anders voor Dell, eens een Amerikaan: hij wordt een mens met gewijzigde gevoelens en principes in een totaal verschillende situatie, maar ook hier is de eenzaamheid troef. Hij geniet van zijn werk (in een hotel en daarnaast ook werkzaam in de ganzenjacht), maar blijft verlangen naar school en hogere opleiding. De treurnis die dit deel overheerst, doet beseffen dat Dell afscheid neemt van zijn jeugd. Later pent Ford de levenswandel van Arthur Remlinger neer en hoe diens lot uiteindelijk verweven raakt met dat van de protagonist. Het verhaal krijgt een andere wending en zodoende slaagt Ford er moeiteloos in een grote spanning te handhaven tot het bittere einde. Zonder te veel in detail te willen treden, heeft Ford het hier uitgebreid over de dunne scheidingslijn tussen goed en kwaad en hoe maatschappelijke parameters van invloed zijn op de collectieve omlijsting van dit begrip. Kan een mens overigens goed of kwaad zijn, of zijn we het altijd allebei, en schuilt het kwaad niet in alle hoeken van de kamer, maar ook — en dat is belangrijk! — in onszelf?
In een subtiel vormgegeven en kort derde deel, legt Ford de dieptelaag. Wat betekent een identiteit? Maakt het wezenlijk verschil om “Amerikaan” of “Canadees” genoemd te worden, en maakt het van een mens iets anders? Hoe bepalend is de levensloop van een mens voor wie hij of zij later wordt? U noemt dat misschien evidenties, maar het doet een mens in ieder geval stilstaan bij de dagdagelijkse werkelijkheid. Anders dan bij Irving, waarin misschien vaker dan bij Ford gedacht wordt voor de lezer, begint het genie van Ford pas na de laatste zin. Nu terug naar het leven… als een ander mens, maar met dezelfde identiteit?
