Er zijn momenten dat we zouden willen dat het anders was, maar allemaal zijn we genoodzaakt grote keuzes te maken in het leven, de een al ingrijpender dan de ander. Het laatste wat we willen, is oud worden en met spijt terugkijken op fundamentele beslissingen die de loop van ons leven hebben getekend. Op een dag overkomt het Clarissa Dalloway, een van de beroemdste en meest destructieve personages uit de 20e-eeuwse wereldliteratuur. De gevolgen zijn, zowel literair als inhoudelijk, niet te overzien.
Niets zo fundamenteel als het kiezen van een partner. Zeker wanneer er meerdere concurrenten in het spel zijn, worden bepaalde criteria tegen elkaar afgewogen. Welke relatie is veilig en biedt maatschappelijk houvast? Of wordt er toch gekozen voor avontuur, hartstocht, passie… maar is die dan weer niet van voorbijgaande aard? In tijden van echtscheidingen is het belang van deze kwestie misschien voor een klein stuk vervaagd: ten slotte kunnen partners kiezen voor het moment, om zich later van hun “verkeerde keuze” te distantiëren. Uiteraard gold dat niet in Engeland tijdens het interbellum, dus schreef Virginia Woolf, toen vroeg in de veertig, er een indrukwekkend boek over. Mrs. Dalloway zou een van dé feministische boeken worden uit de 20e eeuw, niet zozeer omwille van wat Woolf erin optekent, maar vooral omdat het een symboolroman werd voor de vrijgevochten vrouw die de auteur verpersoonlijkte. Wie het hoofdpersonage los ziet van de opkomst van de vrouwenbeweging, ziet immers een vrouw die veel sterker getroubleerd is, en onder andere worstelt met homo-erotische verlangens die ze moeilijk een plaats kan geven. Hoe dan ook is menselijke psychologie het meest complexe gegeven dat er bestaat, dus hanteerde Woolf een stijl die even ongrijpbaar moest zijn als de gedachtenflitsen van de protagonisten. In de figuur van James Joyce had het Engelse taalgebied daarvoor al de “stream of consciousness” leren kennen. Woolf gedijde mee op diezelfde stroom en schreef haar Mrs. Dalloway in een even elektriserende woordenwaterval. Een meesterwerk werd geboren.
Geweten is dat Woolf niet te spreken was over Joyce’s Ulysses: ze vond dat de schrijver zijn hoogst merkwaardige schrijftechniek teveel als een macho bovenhaalde, zonder dat het een meerwaarde betekende voor het boek. Uit die commentaar spreekt misschien het venijn van iemand die niet kon verkroppen dat niet zij het meesterlijke Ulysses had geschreven – tegenwoordig kan dat niet meer achterhaald worden. Zeker is wel dat Woolf de stream of consciousness heel doeltreffend aanwendt voor wat de psychologische vertwijfeling van Clarissa Dalloway betreft. Deze ontmoet op de ochtend van de dag waarop ze een groot feest wil geven haar jonge vlam Peter, de levenspartner voor wie ze uiteindelijk niet zou kiezen. Overmand door twijfels, spijt en verwarring geeft Woolf haar verleden weer, zoals Clarissa het zich voorstelt. Tegelijk volgt Woolf andere personages op de voet, die stuk voor stuk ook te kampen hebben met existentiële twijfels. Alle tragedies die zich voltrekken, spelen zich echter af op die ene dag waarin de hele roman plaatsvindt: 23 juni 1923. Precies de alomvattende problematiek van de verschillende karakters die zich individueel (want als het er op aan komt is elk mens alleen) een weg banen door het leven, maakt van Mrs. Dalloway een zeer “volle” roman: gevoelens, handelingen, verleden en heden lopen als bergrivieren in elkaar over, met een vaart, een souplesse en een dynamiek die maar weinig boeken gegeven is. Zelfs in tijden van vrijgevochten vrouwen is deze roman er een die ongelofelijk veel indruk blijft maken. Omdat iedereen worstelt en niemand de antwoorden kent op de vragen des levens. De esthetiek van die worsteling, schreef Woolf neer in een snedige stijl zonder weerga. Grootse en meeslepende literatuur.
