Soms kan het schijnbaar nog niet zoveel kwaad dat een film
enkele jaren op de plank blijft liggen voordat hij eindelijk de
zalen inrolt. Meestal betekent zo’n “kalm aan”-politiek van de
verdeler de financiële doodsteek voor een prent, maar in het geval
van David Ayers thriller-drama ‘Harsh Times’ hebben de twee jaar
tussen voltooiing en release de film enkel actueler gemaakt. Hij
werd gefilmd in 2004, was af in 2005, maar bleef stof verzamelen
bij de studio tot eind 2006. Gevolg: in de tussentijd kwam ‘Batman
Begins’ uit, die van hoofdrolspeler Christian Bale plots een
superster maakte, en was de thematiek rond een getraumatiseerde
oorlogsveteraan nóg prangender geworden met het aanslepen van de
Irakoorlog. ‘Harsh Times’ bereikt ons nu als een statement
over een tijd die nog niet helemaal was aangebroken toen hij
gemaakt werd.
Bale speelt Jim Davis, een ex-soldaat die na zijn dienst in de
Golfoorlog terug is gekeerd naar Los Angeles. Hij heeft een
vriendin zitten in Mexico, met wie hij wil trouwen zodat ze naar de
VS kan overkomen, en besteedt zijn dagen aan pogingen om een job te
vinden bij de politie. Tussendoor trekt hij op met zijn beste
vriend Mike (Freddy Rodriguez), om te zuipen, te blowen,
lowlifes geld en drugs af te troggelen, en af en toe eens
goed op de vuist te gaan.
Erg sympathiek dreigt Jim daarbij nooit te worden – hij gedraagt
zich als een bezopen student die continu z’n mannelijkheid wil
bewijzen door iedereen die hij ontmoet te kleineren. Hij is een
racist (check hoe hij een Aziaat begint te pesten die voor
hem in een rij staat te wachten), een seksist (“laat een wijf je
nooit vertellen hoe je moet leven!”), en met momenten zelfs weinig
meer dan een volbloed psycho. We horen zijn vrienden
vertellen over de relaxte kerel die hij vroeger was, maar die dagen
zijn long gone.
Echt veel intrige valt er in ‘Harsh Times’ niet terug te vinden.
We volgen een drietal dagen uit het leven van Jim – een ongeleid
projectiel dat op scherp werd gesteld in het leger en nu
onherstelbare schade kan berokkenen aan iedereen die in zijn buurt
komt. Hij rijdt rond door Los Angeles, probeert bij de flikken
binnen te raken en weerhoudt Mike ervan om naar een job te zoeken
(iets waar diens vriendin nogal op begint aan te dringen). Terwijl
hij rondrijdt, doet hij zowat alles dat niet deugt. Zijn leven is
richtingloos, wat ook aan de film een tamelijk losse structuur
geeft. De meeste films werken volgens een vast patroon, waardoor je
perfect kunt bijhouden hoe ver in het verhaal je al gevorderd bent
– je weet wel ongeveer hoe lang het allemaal nog zal duren. Door de
structuur van ‘Harsh Times’ weet je dat eigenlijk niet; Jim en Mike
zwalpen door de stad en hun leven als ademende illustraties van een
groter probleem. Hoe lang hun rit zal duren en waar die naartoe zal
leiden? Who knows?
Met die greep uit het leven van Jim probeert David Ayer iets te
zeggen over de manier waarop het leger en een oorlogssituatie nog
het grootst aantal slachtoffers maakt op het psychologische front.
Je kunt dan wel levend uit een oorlog thuiskomen, maar wat dàn? Jim
is doordrongen van een verknipte blik op “man-zijn”: een man voelt
geen emoties (behalve misschien de occasionele onhoudbare
woedeaanval), een man is sterk, een man kickt ass. Een man
drinkt ’s morgens achter het stuur z’n eerste biertje en houdt pas
op als hij gaat slapen. En bovenal pikt hij van niemand
shit. Jim, en in mindere mate ook zijn vrienden, leven in
een ‘G.I. Joe’-jongetjesfantasie, die allicht werd gekweekt in het
leger.
Op zichzelf is dat een interessant gegeven, maar het probleem
met ‘Harsh Times’ is dat Ayer enigszins blijft steken in alleen het
tonen van dat haantjesgedrag. Af en toe krijgen we een hint dat
Jims etterachtige manier van doen een gevolg is van wat hij heeft
gezien in Afghanistan en omstreken, maar die momenten zijn maar al
te kort. Een flardje dialoog, een ultrakorte flashback en een
verwijzing naar het feit dat Jim tijdens zijn dienst enkele mensen
koelbloedig zou hebben afgemaakt, moeten volstaan. En het is niet
genoeg. We observeren Jims gedrag, we weten dat hij mentaal zwaar
fucked up is en er wordt wel verwezen naar de redenen
daarvoor… Maar we voelen het niet. Ayer probeert van Jim
een tragische figuur te maken, een goed mens die ten oorlog trekt
en als een slecht mens terugkeert. Maar in de praktijk zitten we
twee uur lang opgesloten met een volstrekte klootzak, voor wie je
absoluut geen mededogen gaat voelen omwille van z’n verleden.
Thematisch vertoont ‘Harsh Times’ heel wat gelijkenissen met ‘Taxi
Driver’, maar waar Martin Scorsese in die film perfect de ondergang
van een beschadigd mens wist weer te geven, raakt de regisseur hier
niet veel verder dan het illustreren van zijn gedrag.
Maar goed, die illustratie is op zichzelf genomen wel boeiend –
aan het einde gaat Ayer wat te ver met een ongeloofwaardige finale,
maar tot dan krijg je wel een scherp geobserveerde prent die van de
eerste tot de laatste minuut een krachtige intensiteit weet vol te
houden. Er zitten nauwelijks rustpunten in ‘Harsh Times’, wat samen
met het nerveuze camerawerk zorgt voor een bewust opgefokte sfeer.
Iets anders zou allicht niet bij de personages gepast hebben. Je
wilt eigenlijk niks met die mensen te maken hebben, maar
dammit, je hoeft je ook niet te vervelen zolang je bij hen
bent.
Christian Bale draaide ‘Harsh Times’ voor z’n doorbraak en toont
dat hij absoluut geen schrik heeft om een antipathiek personage
neer te zetten. Hij gaat all the way in de slijmerigheid
en oppervlakkigheid van Jim en knettert alweer met dezelfde “kijk
naar mij en ik sla op je smoel”-mentaliteit die hij ook aan de dag
legde in ‘Batman Begins’ en ‘The Prestige’. Freddy Rodriguez heeft
het dan weer moeilijk om zich staande te houden in een scenario dat
meer emotionele betrokkenheid vereist dan hij zomaar kan
leveren.
‘Harsh Times’ is sowieso een interessante prent, die talent
toont. Ayer behandelt een boeiend onderwerp op een manier die niet
helemaal de inzichten verschaft waar hij op mikte, maar die wel een
intense emotionele ervaring biedt. Het is nog geen ‘Taxi Driver’,
maar wie weet wat er van zo iemand nog allemaal in de pijplijn
zit?
