Een tafel, een stoel, licht dat door gordijnen gloort, de tuin in bloei, kinderen aan het ontbijt, de avond die zijn intrede doet, … Nee, geen mens heeft de magie van het zogenaamd ‘alledaagse’ leven dieper doorvoeld en mooier beschreven dan de betreurde Bernard Dewulf. Inmiddels ruim een jaar geleden verloor de wereld met Dewulf niet alleen een groot dichter, kunstkenner en dramaturg, bovenal liet de man een leemte achter in De Standaard, waar zijn wekelijkse bijdrage voor velen op virtuoze wijze de verstilling van het weekend inluidde.
Aan het simpelste voorval had Dewulf genoeg om na te denken over wat ons zo schijnbaar gewoon omringt. Op dat ‘gewone’ liet hij een ongewoon licht schijnen – hoogst verfrissend voor de gewoontedieren die wij zijn. Met Jaargetijden, het laatste deel uit wat een triptiek had moeten vormen met Kleine dagen en Late dagen, pende Dewulf evenwel een zinderend afscheid bij elkaar. Een vaarwel van een man die nooit afscheid had willen nemen – niet van de minuscule geneugten van het leven, en al zeker niet van het bestaan als dusdanig.
Hoeveel postume uitgaven zijn niet tot stand gekomen uit commerciële overwegingen? Nog een laatste keer langs de kassa, nu de auteur in kwestie over allemans lippen gaat? Jaargetijden is zeker géén titel waarvoor uitgeverij Atlas-Contact snel even in de gigantische ton van Dewulfs zinnenprikkelende reflecties heeft gegrabbeld. De kwaliteit van de teksten betekent dat ze wel degelijk meervoudig zijn geredigeerd door de auteur zelf: zoals het Dewulf betaamt, bevatten deze bijdrages geen woord te veel. Bovendien hangen ze, zij het eerder impliciet, onderling samen, vormen ze een logische leeservaring, gegroepeerd per seizoen waarin ze thuishoren.
Zodoende beschrijft Jaargetijden als het ware het verstrijken van een jaar, waarbinnen zich talloze memorabele momenten voordoen die al te vaak voor het geestesoog verborgen zouden blijven. In zowat elke ontmoeting, hoe banaal ook, ziet Dewulf met name een kans om zijn perspectief op de wereld te verruimen, en om zich de vraag te stellen naar zijn eigen rol in het leven van anderen. Zo kan een ontbijt uitmonden in een natuurexcursie door de tuin, of een namiddag tobben in een even aandoenlijke als weifelende verkenning van de taal zelf. Hoe begint een begin? Hoe maken woorden een verhaal? Hoe stuurt ons denken ons kijken, en vice versa?
Uit de taal wordt steevast filosofie geboren, zij het dat Dewulf zich niet waagde aan grote theorieën. Zijn wijsgerige praxis bedreef hij in de keuken, op een verdwaalde namiddag ergens in de stad, vóór het ochtendgloren wanneer de nacht plaats ruimt voor de dag. Ideeën hoeven bij hem niets te verklaren, alleen al het feit dat ze ontspruiten genereert verwondering, en taal is bij Dewulf steevast het instrument waarmee hij die geëxalteerde blik op de realiteit probeert door te geven. Dichterlijk is dan weer het ambacht waarmee de schrijver woorden wikt en weegt, uit elkaar rafelt en terug aan elkaar lijmt. Woorden mogen immers onschuldig lijken, hun betekenis is dat nimmer. Zodoende zegt Dewulf nooit “zomaar iets” – het zeggen zelf, het wonder dat het denken en het spreken op zichzelf vormen, zit vaak ingebed in de esthetische ervaring van Dewulfs proza.
Dewulf lezen is niet alleen diens blik savoureren, het betekent ook ondergedompeld worden in diens werkelijkheid. Anders dan bloemlezingen als Tuimelingen, Toewijdingen, Verstrooiingen, Naderingen en Bijlichtingen – waarin Dewulf werk van andere kunstenaars zorgvuldig onder de loep neemt – spitst Jaargetijden zich toe op het leven als dusdanig. Precies het metier om voorbij de banaliteit van pakweg een dagelijks herhaald ritueel zoals een ontbijt te kijken en daar een ontroerend kruispunt in te zien waarop diverse karakters en generaties elkaar raken, elk vanuit hun eigen werkelijkheid: het is vele keren moeilijker en virtuozer dan menig complex in elkaar gepuzzelde roman.
Dewulf genoot tijdens zijn leven wel degelijk aanzien als auteur, maar zoals dat al te vaak gaat is het pas na iemands verscheiden dat diens werkelijke impact voelbaar wordt. Ruim een jaar na datum is het een onwrikbaar feit: met Bernard Dewulf is de literatuur niet alleen een erudiete toon en menig gevoelige snaar armer, maar toch vooral een uniek paar ogen. Niemand kijkt zoals Dewulf keek. Jaargetijden legt daar op onnavolgbare wijze getuigenis van af – helaas voor het laatst.
