Miljaardedju, godverdoeme, nondekut! Dat dacht Beau
Flynn toen hij zag hoeveel ‘The Last Exorcism’ tijdens zijn
openingsweekend had gecasht, maar dan in het Engels uiteraard.
Twintig miljoen dollar, seg! En dat terwijl de zooi amper een
miljoen achthonderd had gekost. Miljaardedju, godverdoeme,
nondekut!, dus, gevolgd door: die fuckers van Strike
Entertainment hebben gewoon mijn blueprint voor snel geldgewin
gecarboncopied! Enkele jaren eerder had Flynn met ‘The
Exorcism of Emily Rose’ namelijk ook een sleep-killer (een
bescheiden film die tegen alle verwachtingen in uitgroeit tot een
hitje) geproducet over een zogezegd waargebeurde duiveluitdrijving.
Het financiële succes van ‘The Last Exorcism’ stuitte Flinny dus
flink tegen de borst, vooral omdat hij samen met Tripp Vinson,
destijds ook co-producer van ‘Emily Rose’, net de rechten had
gekocht op ‘The Making of a Modern Exorcist’. Dat boek moest dienen
als basis voor alweer een op ware feiten gemodelleerd verhaal over
de edele kunst van het exorciseren. Maar ja, nu was dat snode plan
dus serieus naar de vanen, want het publiek zou zich vast geen
derde keer laten verleiden door een goedkope horrorfilm over een
triootje tussen een maagd, den duvel en meneer pastoor.
Gelukkig was daar Vinson nog, die het verhaal van een zonnigere
kan bekeek. Halleluja, zei die vroom, blijkbaar is er
een serieuze markt voor dit soort films! En hij toog
onverwijld naar Casa Flynn om er zijn masterplan te ontvouwen.
Wat als we er nu eens een pak meer centen tegenaan gooien, laat
ons zeggen zo’n zestig miljoen, dan brengt het hele ding vast ook
eens zoveel op! Wellicht heeft die gast zijn voornaam niet
gestolen en was hij zwaar onder invloed toen hij zulks voorstelde,
maar ’t is natuurlijk een logica als ’n ander en alleszins eentje
waar Flynn geen graten in zag: het idee werd spoorslags ten uitvoer
gebracht. Helaas voor Flynn en Vinson is het nooit grote liefde
geweest tussen cinema en de regel van drie, want de gross
revenue van ‘The Rite’ klokte (voorlopig) af op een schamele
dertig miljoen. Dat is krek evenveel als het bescheiden ‘Emily
Rose’, wat ons even doet geloven dat box-officecijfers weldegelijk
een graadmeter zijn voor de kwaliteit van een film. ‘The Rite’ en
‘Emily Rose’ spelen immers ook op dat vlak in precies dezelfde
klasse: ze delen niet alleen hun plot, maar en passant ook
al hun plus- en minpunten. Eigenlijk zou ik hier dus best de
recensie van ‘Emily Rose’ kunnen copy-pasten, maar dat doe
ik niet, want ledigheid is des duivels oorkussen.
‘The Rite’ is zoals gezegd gebaseerd op ‘The Making of a Modern
Excorcist’, een traktaat over de plaats van duiveluitdrijving in de
moderne maatschappij. Onderzoeksjournalist Matt Baglio nam voor het
schrijven ervan deel aan een crash course in exorcisme,
gedoceerd in het Vaticaan door hoge piefen van de katholieke kerk.
Daar ontmoette hij vader Gary Thomas, een jonge, Amerikaanse
priester die vooral naar Italië gezonden was omdat hij nogal eens
van Gods pad durfde af te dwalen. Aan het begin van het seminarie
stond Thomas erg sceptisch tegenover de gedachte dat demonen bezit
vaneen mens kunnen nemen, maar na het bijwonen van enkele
uitdrijvingen geraakte ook hij er van overtuigd dat het Kwaad zich
weldegelijk in iemands lijf kan nestelen. De weg die vader Thomas
aflegde om tot het ware geloof te komen, staat ook in de film
centraal, al heet de pee daar ineens Michael Kovak en ziet hij er
verdikke erg patent uit voor een pastoor (Colin O’Donoghue). Voor
het overige muteert journalist Matt Baglio in ‘The Rite’ tot de
ravissante Angeline (Alice Braga) en wordt Anthony Hopkins ten
tonele gevoerd als vader Lucas Trevant, de ondoorgrondelijke mentor
van de dolende Kovak.
Ondanks een paar doorzichtige ingrepen met het oog op de
kijkcijfers, blijft ‘The Rite’ dus erg dicht bij Baglio’s boek en
ook Baglio zelf, op zich toch enkel de auteur van de brontekst,
wordt in de film gefictionaliseerd. Dat heeft – ondanks de
bedenkelijke reputatie van het IQ van Flynn en Vinson – alle schijn
van een weloverwogen ingreep. De zet laat namelijk toe in de film
zelf te tonen hoe grondig Baglio (Angeline) tijdens zijn (haar)
onderzoek te werk is gegaan en van hoe nabij hij (zij) de
gebeurtenissen wel niet heeft meegemaakt. Een doordachte keuze,
dus, die de makers naar eigen aanvoelen het recht gaf de film
vollenbak als ‘waargebeurd’ te promoten: dit verhaal,
meine Damen und Herren, werd opgetekend door een serieuze
journalist(e), die het allemaal met zijn (haar) eigen ogen heeft
gezien! Maar iedereen weet natuurlijk dat zulke statements bij dit
soort cinema met een korreltje zout genomen moeten worden en het is
dan ook effenaf irritant dat de hele film lang bewijsgronden worden
aangedragen om die authenticiteitsclaim toch nog eens kracht bij te
zetten: behalve het personage van Angeline zijn er ook nog teksten
aan begin en eind die de feiten keurig opsommen en wordt er nu en
dan minachtend uitgehaald (What did you expect? Spinning heads?
Pea soup?) naar het gebrek aan realisme van aanverwante films
als – hoe durven ze -‘The Exorcist’.
Håfström en de zijnen lijken ‘The Rite’ dus koste wat kost een
zeker sérieux mee te willen geven, een onderneming waarvoor ze
beter een ander onderwerp hadden uitgezocht dan duivelse
bezetenheid. Ze wijzen daarom niet alleen onophoudelijk op de
echtheid van hun verhaal, maar voegen met de psychologische
ontwikkeling van Kovak ook een plotlaag toe die dat paranormale
thema probeert te overstijgen. Aanvankelijk levert dat nog een min
of meer genuanceerd portret op van een jonge seminarist die
twijfelt of hij zijn hele leven wel echt aan God wil weiden, maar
wanneer Håfström na drie kwartier beslist dat hij eigenlijk toch
vooral trashy horrorscènes wil tonen, verliest die kwestie
elke geloofwaardigheid. Hij had nochtans aan zijn water kunnen
voelen dat het publiek misschien niet helemaal mee zou zijn, als
zijn kritisch ingesteld hoofdpersonages uiteindelijk het licht ziet
nadat een purper aangelopen Hopkins hem schuimbekkend toeroept dat
Baäl in hem is neergedaald. Zijn tot slot ook behoorlijk ergerlijk,
maar niet de moeite om er nog een verse alinea voor aan te snijden:
het gebrekkige acteerwerk van O’Donoghue en de volstrekt
irrelevante montagesequenties die de cruciale scènes aan elkaar
moet plakken.
Is ‘The Rite’ nu echt een klerefilm? Bwa nee, eigenlijk niet.
Naar een horrorprent als deze ga je tenslotte toch enkel kijken met
de verwachting een paar maal goed te schrikken, misschien af en toe
eens te grijnzen om een overdosis camp en vooral de
goesting onbeschaamd een zak chips naar binnen te stouwen. In dat
opzicht kan je ‘The Rite’ dan ook niet veel kwalijk nemen: ik ben
alleszins een stuk of wat keer geschrokken, heb herhaaldelijk
geglimlacht en tussendoor uiteraard stevig gefret. Het probleem is
vooral dat de film zelf gelooft dat hij veel meer is dan puur
vertier, terwijl dat extra something something van ‘The
Shining’, ‘The Exorcist’ of – om er toch ook iets recents bij te
lappen – ‘Requiem’ hier absoluut niet aanwezig is. Het vraagt dus
wel wat goodwill om die hoogmoed door de vingers te zien,
maar komaan, vergeef het hen, want zij weten niet wat zij
