Op 5 mei 1917, tijdens de tweede slag bij de Aisne, ondernemen Franse legereenheden een aanval op Duitse stellingen op het plateau aan de moulin de Laffaux. Voor het eerst wordt de nieuwe St Chamond tank ingezet in een gevechtssituatie. Het wordt een pyrrusoverwinning: de verovering van de molen gaat gepaard met grote verliezen. In het heetst van de strijd vinden we Roland Vialatte terug. De protagonist van Moeder oorlog heeft zich laten omscholen tot tankchauffeur.
We geven het u maar even mee om aan te tonen dat de auteurs hun research voor deze stripreeks zeer grondig hebben gedaan. Kris — die ook voor het scenario van Svoboda tekent — en Maël deden voor het voorbereidingswerk beroep op musea, historici en een karrenvracht literatuur over de Eerste Wereldoorlog. Het maakt dat Moeder oorlog rijkelijk gelardeerd is met realistische details.
Al in Eerste aanklacht, het eerste deel van de reeks, viel de aandacht voor het decor op. Uitrustingen, materiaal en loopgraven worden natuurgetrouw weergegeven. Delen 1 en 2 spelen zich af in de winter van 1915, nauwelijks enkele maanden na het begin van de oorlog. Rijkswachter Vialatte wordt belast met het onderzoek naar een seriemoordenaar die het aan het front in de Champagnestreek op allerhande vrouwen heeft gemunt. Als ijverige speurder gaat hij op zoek naar de plek waar een van de lijken werd gevonden; uitgerekend in een loopgraaf in de voorste linie. Daar botst hij per toeval op de eenheid van korporaal Peyrac, een oude kennis. Het duurt even, maar na verloop van tijd daagt het de rechercheur dat de dader moet gezocht worden in de troep van Peyrac. Op het einde van het tweede deel wordt de ontknoping van deze whodunit grondig verstoord door een Duitse aanval die alle verdachten in één klap uit de weg lijkt te ruimen. Dat Vialatte de dader op het spoor is, blijkt uit het feit dat de moorden nadien stoppen.
Voor deel 3 maken we een sprong in de tijd. De rood-blauwe uniformen van de Fransen zijn vervangen door minder opvallende jassen, de stalen helm heeft zijn intrede gedaan en tanks bulderen over het niemandsland. Vialatte heeft zich laten inlijven in het leger, maar ontkomt niet aan het mysterie van de vermoorde vrouwen. Een officier die zijn liefje verloor aan de seriemoordenaar, wil koste wat het kost opheldering en stuurt de ex-speurder weer op pad. De vernieuwde zoektocht brengt Vialatte naar Parijs en later naar het front bij Arras. Een onderneming die niet zonder gevaren blijkt te zijn. Derde aanklacht wordt afgesloten met een nieuwe wending die Vialatte wel eens definitief op het goede spoor zou kunnen zetten in het vierde en laatste deel van de reeks.
Moeder oorlog is vooral een buitengewoon traag detectiveverhaal. Door de setting wordt het onderzoek onophoudelijk onderbroken en gemanipuleerd. Er is uiteraard enige gelijkenis met het enigszins immature en overdadig gestileerde De loopgraaf, waarvan het eerste deel ooit in Nederlandse vertaling bij hetzelfde Daedalus verscheen (recensie). Kris en Maël hebben verhaal en personages echter veel meer diepte meegegeven. Ze hebben de tijd genomen om elke figuur uitgebreid te voorzien van de nodige karaktertrekken, waardoor het relaas veel beklijvender is.
Moeder oorlog is dan weer wel schatplichtig aan de Franse politiek-literaire traditie van pacifistische (oorlogsdag)boeken. De werken van schrijvers als Henri Barbusse en Roland Dorgelès zijn de tegenpool van de filosofie van de Franse legerleiding ten tijde van de Grote Oorlog. Voor Joffre, Pétain en andere Nivelles was de stellingenoorlog altijd slechts tijdelijk. Een loopgraaf moest niet onderhouden en verstevigd zijn; het Franse leger zou er toch maar korte tijd verblijven. Het grote eindoffensief dat de oorlog weer in beweging zou brengen moest zo snel mogelijk verwezenlijkt worden. Daarbij werd niets of niemand gespaard; à la guerre comme à la guerre. Het maakt dat de Franse poilus nog minder fortuinlijk waren dan hun Duitse en andere collega’s. Het resultaat is een breed scala aan romans en dagboeken waarin veteranen, vaak vanuit een duidelijk merkbare socialistische overtuiging, afrekenen met wat zij omschrijven als een verwerpelijke militaire moraal.
Een van de minder bekende auteurs in dat rijtje is Louis Barthas wiens oorlogsdagboeken enkele maanden geleden in Nederlandse vertaling werden heruitgebracht. Het is dit lijvige werk dat Kris en Maël duidelijk op weg zette. De uitputtende en doorregende marsen, de doodsangst van het aan zichzelf overgeleverde individu in de afgelegen voorpost… In Moeder oorlog lijkt Barthas’ dagboek tot leven te komen. De sobere, eenvormige lijnvoering en de grauwe aquarelinkleuring van Maël zetten de afstotelijke realiteit die Barthas beleefde tijdens de Eerste Wereldoorlog extra in de verf. Voeg daarbij een massa boerse karakterkoppen en je krijgt een sfeervol epos dat niet moet onderdoen voor Tardi. Integendeel, Kris en Maël ontwijken het soms toch wat belerende kantje van de grootmeester door de focus niet uitsluitend op lijden en opstandigheid van de mens te leggen. Hun personages ondergaan de oorlog niet; ze beleven hem.
Maar… Er is meer. Het personage Peyrac ís Barthas: een 35-jarige socialist uit het Zuiden die het tot korporaal schopt en in de stinkende modder van de loopgraven een dagboek bijhoudt. Barthas was trouwens afkomstig uit het dorpje Peyriac. Tegen het einde van de oorlog kreeg hij enkele minderjarige gedetineerden onder zijn hoede die in ruil voor hun vrijheid naar het front mochten. Dit gegeven neemt scenarist Kris over als kapstok voor zijn verhaal. Intertekstualiteit noemt men dat dan.
Doorheen deze vertelling horen we de verontwaardiging over de legitimatie van moorden in oorlogstijden. De jongens van Peyrac werden aan de maatschappij onttrokken en opgesloten wegens moord. Wanneer de oorlog uitbreekt krijgen ze een vrijgeleide om hetzelfde te doen in naam van het vaderland, op zoek naar heldendaden. De afwijzing van deze immoraliteit vinden we zowel bij Barthas als bij Kris en Maël als achterliggende boodschap terug. Het spreekt voor zich dat een moordmysterie en enkele jeugdige delinquenten in uniform samen best een spannend verhaal kunnen opleveren — Moeder oorlog blijft je bij, laat dat duidelijk zijn — en de auteurs hebben een ware tour de force uitgehaald. Toch had iets meer dan enkel een vermelding van Louis Barthas in het dankwoord misschien wel op zijn plaats geweest.
