Een van de meest intrigerende actrices uit de filmgeschiedenis is misschien wel Maria Schneider. De Franse actrice heeft stevig wat potten – en taboes – gebroken in de jaren ’70, maar zonk vervolgens weg in de voetnoten van de filmgeschiedenis. Ze bleef wel acteren tot in 2008, maar dan vooral in films waar nauwelijks een haan naar kraaide, en toen ze twee jaar geleden overleed ten gevolge van kanker ging dat haast onopgemerkt voorbij. Notoir filmfreak Tom Barman, het brein achter dEUS, vond haar verdwijnen alleszins intrigerend genoeg om er een song naar te vernoemen, namelijk het melancholische “The Vanishing of Maria Schneider”. De rise and fall van de actrice die met Jack Nicholson rondreisde in Michelangelo Antonioni’s The Passenger, haar laatste echt grote film, is eigenlijk samen te vatten in één film, die bij zijn release heel wat stof deed opwaaien vanwege de vele expliciete seksscènes. Last Tango in Paris was Schneiders controversiële doorbraak bij het publiek en de critici (ten dele vanwege haar naaktscènes), maar trok de Française emotioneel al meteen in een diepe put, vanwege het manipulatieve en veeleisende gedrag van regisseur Bernardo Bertolucci.
De toen slechts negentienjarige Scheinder speelt Jeanne, een jonge, ietwat mysterieuze verschijning die in een witte mantel, een kort geel jurkje en een zwarte hoed door Parijs dwaalt en een relatie heeft met de dweperige filmartiest Tom (Jean-Pierre Léaud, uit La Nuit Américaine). Wanneer ze een appartement wil huren, ontmoet ze de cynische veertiger Paul (Marlon Brando, die in hetzelfde jaar The Godfather maakte): de twee kennen elkaar van toeten noch blazen, maar voor ze er erg in hebben, gaan ze op een haast instinctieve manier van bil tegen de muur van de lege flat. Paul huurt het appartement, en vanaf dan komen twee intrinsiek eenzame mensen – zij ergert zich zichtbaar aan het pseudo-artistieke gedweep van Tom, hij is net z’n vrouw verloren door zelfmoord – er samen, zonder dat ze elkaars naam of verleden kennen, om in puur seksuele ontmoetingen de buitenwereld te ontvluchten.
Op die manier ensceneert het nogal romantisch en daarom behoorlijk misleidend getitelde Last Tango In Paris de leefwereld van twee mensen die eigenlijk bijna niets met elkaar gemeen hebben, behalve de stad waarin ze wonen en de emotionele toestand waarin ze zich bevinden. Aan het begin van de film lijkt Jeanne dan wel een vrij zorgeloos meisje, maar al snel blijkt dat de oppervlakkige relatie die ze heeft haar behoorlijk ongelukkig maakt, en ze het liefst van al herinneringen ophaalt aan vroeger. Paul bevindt zich dan weer in een helemaal andere situatie, maar met grotendeels hetzelfde resultaat: zijn vrouw heeft zelfmoord gepleegd, en de man lijkt al lang besloten te hebben om zich te laten wegglijden in een egoïstisch cynisme. Jeanne en Paul zijn twee verloren figuren, die zich, net omdat ze niets van elkaar weten, seksueel tot elkaar aangetrokken voelen en zich overgeven aan hun seksuele verlangens.
De Italiaanse regisseur Bernardo Bertolucci, die twee jaar voordien hoge ogen wierp met het briljante Il Conformista en later nog bekender zou worden met de epossen 1900 en The Last Emperor, giet de leefwereld van zijn twee hoofdpersonages in een visueel vrij eenvoudige, maar verbluffende film, die vaak schilderachtig aandoet – vandaar ook dat twee werken van Francis Bacon de generiek sieren. Vooral de scènes met Marlon Brando zijn behoorlijk indrukwekkend: als hij zich niet laat gaan in koude seks met Jeanne in zijn appartement, bevindt hij zich steevast in het groezelige hotelletje dat hij met zijn vrouw runde. Bertolucci geeft Pauls gemoedstoestand weer in een donkere, film noir-achtige fotografie, waarbij hij Brando vaak in tegenlicht plaatst of slechts gedeeltelijk belicht. Wanneer Jeanne zich niet overgeeft aan de seksuele fantasieën van haar lotgenoot, gebruikt Bertolucci een meer gebalanceerd licht- en kleurenpalet, dat doelbewust behoorlijk flets en bijna onbeduidend uitdraait, en zo het betekenisloze en oppervlakkige leventje dat ze leidt bijzonder effectief illustreert.
Het bekendst zijn echter de scènes in het, op enkele basismeubelen na, lege appartement waar de twee hun miserabele leventje ontvluchten. Urban legends, die u vanzelfsprekend niet al te zeer hoeft te geloven, zeggen wel eens dat de acteurs in Last Tango In Paris echte seks met elkaar hadden, en de film veroorzaakte een schokgolf van controverse, walging en verontwaardiging bij zijn release. Hoewel je als hedendaagse kijker veel meer vertrouwd bent met expliciet naakt en nauwelijks verholen seks en de film daardoor heel wat van dat choquerend vermogen heeft verloren, dragen die scènes toch nog altijd heel wat bij tot het pessimistische en bijna fatalistische karakter van de film. Wanneer Brando en Schneider voor de eerste keer van de grond gaan, gebeurt dat in één shot van een tweetal minuten, wat je, ook nu nog, een licht gevoel van onbehagen bezorgt, dat later in de film, tijdens een quasi-verkrachtingsscène (met boter als glijmiddel) alleen nog maar versterkt wordt.
Die verkrachtingsscène, die vlak voor de opname ervan door Brando en Bertolucci aan het script werd toegevoegd, is één van de redenen waarom Schneider zich achteraf door haar regisseur misbruikt voelde. Ook Brando zelf beweerde overigens dat hij zich door Bertolucci gemanipuleerd en uitgebuit voelde, maar het heeft hem alleszins niet tegengehouden om één van de meest indrukwekkende en intrigerende rollen uit zijn carrière neer te zetten. Brando improviseerde een groot deel van zijn dialogen – wat dan weer dik tegen de zin van Bertolucci was – en draagt zo bij tot de directheid van de film, en de manier waarop hij tegelijk charismatisch en angstaanjagend is, maakt van Paul een schitterend complex personage. Schneider was dan weer duidelijk nog behoorlijk onervaren als actrice, maar is op die manier wel perfect gecast als de mysterieuze Jeanne, waardoor ze toch haar mannetje weet te staan tegenover een grootheid als Brando.
Het zou dan wel door deze film zijn dat Schneider achteraf niet meer aan zulke gewaagde cinema wilde meewerken en haar rol als Jeanne zelfs zou beschrijven als de grootste vergissing uit haar leven, maar dat neemt nog niet weg dat dit een bijzonder knap hoofdstuk is uit Bertolucci’s carrière, dat ook veertig jaar later nog moeiteloos overeind blijft staan. Last Tango In Paris is een stukje sombere, maar bedwelmende en eindeloos fascinerende cinema. Waar wacht u nog op?
