Akira Kurosawa speelde graag met de structuur van z’n films –
met ‘Rashomon’
was hij lichtjaren z’n tijd vooruit en vertelde hij hetzelfde
verhaal vanuit vier verschillende perspectieven. Er waren heel wat
mensen die er kop noch staart aan kregen, maar tegenwoordig wordt
de film beschouwd als een absoluut meesterwerk. En in zowel
‘Ikiru’ als in
deze ‘High and Low’ gebruikte hij een tweeledige structuur, waarbij
hij de helft van zijn verhaal vertelde en vervolgens helemaal van
perspectief en setting veranderde voor het tweede deel. In het
geval van ‘Ikiru’ kregen we eerst
een stervende man zoals hij zichzelf ziet, en daarna de
herinneringen van anderen aan die man op zijn wake. De samenhang
van de film werd gegarandeerd door enerzijds het simpele feit dat
het wel nog altijd over die zelfde man ging, en anderzijds door
flash-backs waarin het hoofdpersonage opnieuw opdook. In het geval
van ‘High and Low’ is dat onderscheid tussen de twee delen van de
film nóg veel radicaler. Niet alleen verschuift het perspectief,
ook het hoofdpersonage wordt helemaal naar de achtergrond
verdrongen en zelfs het genre verandert. Wat begint als een
psychologische thriller verandert plots in een police
procedural, twee genres die dan wel familie van elkaar zijn,
maar een andere toon en een andere aanpak vereisen. Het gevolg is
een fascinerende, maar ook lichtjes schizofrene prent, waarin
Kurosawa voor de laatste keer het corporate Japan van de
jaren vijftig en zestig behandelde.
Kingo Gondo (Toshiro Mifune) is een directielid van National
Shoe, één van de grootste schoenfabrikanten van Japan. Om zijn
konkelende collega’s voor te zijn, heeft hij in het geheim zowat
zijn hele hebben en houden geïnvesteerd om de volledige controle
over National Shoe in handen te krijgen. Een riskante onderneming,
maar wanneer we hem ontmoeten aan het begin van de film is hij er
gerust in: hij moet nog één laatste betaling doen om de nodige
aandelen in het bedrijf te verwerven, en die cheque ligt klaar. Dan
krijgt hij echter een telefoontje van een onbekende man die zegt
dat hij Gondo’s zoon heeft ontvoerd en dertig miljoen yen losgeld
wilt. Gondo panikeert, tot hij zijn jongen levend en wel de kamer
ziet binnenlopen: de ontvoerder heeft per vergissing de zoon van
Gondo’s chauffeur ontvoerd, terwijl de twee jongens samen aan het
spelen waren.
Het morele dilemma waar Gondo vervolgens voor komt te staan,
vormt het hart van de film (hoewel het niet de thematische clou
ervan is): betalen betekent dat zijn deal om de aandelen over te
kopen niet kan doorgaan en bijgevolg een financiële crisis waar hij
nog jaren van zal janken. Maar kan hij in goed fatsoen een kind aan
z’n lot overlaten, ook al is het dan het zijne niet? Gondo betaalt
het losgeld, en in het tweede deel van de film zien we de pogingen
van een verbeten politie-eenheid om de ontvoerder op te sporen.
Het eerste uur van ‘High and Low’ behoort tot het beste dat
Kurosawa ooit op film heeft gezet: alle actie speelt zich af in het
luxueuze huis van Gondo, gesitueerd bovenop een heuvel die de hele
stad overziet, en een uur lang verlaten we dat huis niet. Dit hele
deel zou in principe rechtstreeks op het toneel kunnen worden
opgevoerd, wat zorgt voor een claustrofobische spanning die écht
naar de keel grijpt. Gondo vertegenwoordigt daarbij de moderne
zakenman van het uit zijn voegen barstende industriële Japan: hij
is geslepen en clever, en is er absoluut niet vies van om zijn
zakenpartners een kloot af te draaien als hij daar zelf mee hogerop
kan komen. Maar uiteindelijk heeft hij wél nog steeds doodgewone
menselijke gevoelens. Door het losgeld te betalen, moet hij in
feite de harde zakenman in zichzelf vermoorden, zodat hij weer
helemaal mens kan zijn. De zakenwereld draait daarbij genadeloos en
onverschillig door: na de ontvoering is Gondo geruïneerd, en hoewel
half Japan hem ziet als een held, zit hij daar in zijn steeds leger
huis dat binnenkort zal worden aangeslagen. National Shoe kan het
geen donder schelen dat hij het leven van een kind heeft gered.
Dan tijdens het tweede deel krijgen we een nauwgezette,
uitvoerig geresearchte zoektocht naar de ontvoerder. Kurosawa
speelt deze sectie van de film eigenlijk niet uit als een thriller.
De klopjacht bestaat vooral uit veel over-en-weer gerij, uit
talloze gesprekken met mensen die misschien iets gezien zouden
kunnen hebben, uit de analyse van verfvlekjes enzovoort. Een
politieonderzoek, merken we, is een methodische, saaie bezigheid,
waarin mogelijkheden op een rijtje worden gezet en vervolgens
systematisch worden afgewerkt. Met pistoolgevechten heeft dat maar
weinig te maken. Toshiro Mifune, zeer krachtig aanwezig in het
eerste deel, met een doorleefde rol als Gondo, komt hier nauwelijks
nog aan bod – Tatsuya Nakadai (die ook een vaste acteur van
Kurosawa zou worden, inclusief de hoofdrol in ‘Ran’) neemt het over
als hoofdinspecteur Tokura. Zijn tekst bestaat vrijwel integraal
uit rapporteringen over het onderzoek, maar Nakadai weet dat taaie
materiaal toch een natuurlijke draai mee te geven. Knap gedaan.
Die tweeledige structuur omvat het voornaamste punt van de film
– je zou deel één eigenlijk “high” kunnen noemen, terwijl deel twee
“low” is. Gondo, een rijke industrieel, woont letterlijk verheven
boven de gewone, arme mensen in de stad onderaan de heuvel. In de
hoge wereld van Gondo steken directeuren elkaar een mes in de rug
om miljoenen aan aandelen te verkrijgen, in de lage wereld van de
ontvoerder gaat het over drugs en afrekeningen om miezerige
bedragen. Kurosawa suggereert dat armoede in de nabijheid van
rijkdom (dat poepsjieke huis staat daar vlakaf arrogant te wezen
voor iedereen die geen geld heeft) aanleiding geeft tot
criminaliteit. Wat het daarom nog niet goedpraat. Een
wereldschokkende gedachte is dat niet, maar de dubbele structuur
van de film illustreert dat wel op een gedurfde, creatieve manier.
Je hebt degenen die het hebben en degenen die het willen – de vraag
is waartoe je bereid bent om het te krijgen of te houden.
Thematisch werkt het dus wel, maar het probleem is dat het
tweede deel nauwelijks nog emotie bevat. De ontvoeringsplot met
Toshiro Mifune draait rond een moreel en emotioneel dilemma: je
ziét die man uit elkaar vallen omdat hij geconfronteerd wordt met
de keuze tussen het leven van een kind en zijn eigen toekomst. Da’s
erg sterk materiaal, maar tijdens het tweede deel vernauwt de film
zich tot een verbeten, maar uiteindelijk weinig emotioneel intense
klopjacht. Het politieonderzoek is interessant, maar je voélt er
maar weinig bij. De personages zijn geen getormenteerde figuren als
Gondo, maar professionals die vakkundig hun job doen, en bijgevolg
minder interessant. Het is pas tijdens de laatste twintig minuten,
wanneer de flikken de ontvoerder langzaam maar zeker in het nauw
drijven, dat Kurosawa de suspense opdrijft. Die finale redt het
laatste deel van de film – de climax is heel strak in elkaar
gestoken en écht spannend.
‘High and Low’ is dus niet één van Kurosawa’s beste – had hij
het niveau van het eerste uur kunnen aanhouden, zou dat anders zijn
geweest. Maar zoals altijd heeft hij het over boeiende dingen en is
zijn bereidheid om te experimenteren met vertelstructuren erg
bewonderenswaardig. Enfin, een serieuze brok cinema van onze
favoriete Japanner.
