Aan het einde van ‘Heaven and Earth’, net voor de aftiteling begint, krijgen we de opdracht van de film te zien, aan Oliver Stone’s moeder, Jacqueline. En dat is ook het soort film dat het is: het soort dat mannen die normaal gezien geen films maken voor een specifiek vrouwelijk publiek, zouden opdragen aan hun moeder. ‘Heaven and Earth’ maakt Stone’s Vietnamtrilogie af, door een blik te werpen op een zijde van die oorlog die doorgaans maar zelden bestudeerd wordt: de Vietnamese. Hoe werd het leven van eenvoudige Aziatische boeren verstoord door de oorlog die hun land uiteen rukte? Voor Stone was dit duidelijk een liefdeswerk, én een signaal naar alle critici die hem verweten hadden dat hij geen emoties in zijn films kon verwerken. ‘Heaven and Earth’ was bedoeld als een oprecht gevoelige, emotionele ode aan de mensen van Vietnam, die ondanks oorlog en alle verschrikkingen die daaraan vast hangen, blijven omhoog kijken naar de hemel, waar hun voorvaderen op hen neerkijken, en naar de aarde, die de oorsprong van leven betekent.
De film is gebaseerd op de memoires van Le Ly Hayslip, een Vietnamese die vanaf de late jaren vijftig zowat alle verschrikkingen heeft meegemaakt die een mens kan zien zonder er definitief aan kapot te gaan. Geboren in een vredig dorpje van landbouwers, werd ze tijdens haar tienerjaren eerst opgepakt door de Zuid-Vietnamese overheidstroepen en genadeloos gemarteld, aangezien ze verdacht werd hulp te hebben verstrekt aan de Vietcong. Wanneer haar moeder haar vrij kan kopen, gaat de Vietcong ervan uit dat ze gebabbeld heeft, en Le Ly wordt door hen verkracht en mishandeld. Vervolgens gaat ze samen met haar moeder werken in het huishouden van een rijke zakenman in Saigon. Le Ly wordt zwanger van zijn kind, en door toedoen van zijn vrouw wordt ze naar Da Nang gestuurd, waar ze het helemaal alleen moet zien te redden. Uiteindelijk ontmoet ze Steve Butler, een Amerikaanse militair, gespeeld door Tommy Lee Jones, die bij haar een soort van rust lijkt te vinden die hij nergens anders aan heeft getroffen. Hij troont haar mee naar Amerika, waar we een paar van de beste momenten uit de film te zien krijgen: Le Ly wordt overdonderd door een wereld van eindeloos kapitalisme, waarin rayons vol wegwerpproducten ver boven haar uittorenen. Het is een land van dikke mensen met een egoïstische mentaliteit. Aanvankelijk lijkt de relatie tussen Le Ly en Steve te werken, maar de militair heeft nog een paar spoken die door zijn hoofd rondwaren, schuldgevoelens over het verleden waar hij niet vanaf raakt, en ook het beloofde land gaat zijn aantrekkingskracht verliezen.
Enfin, u merkt het: sinds Scarlett O’Hara uit ‘Gone With The Wind’ heeft een vrouw niet zoveel miserie meegemaakt. Het zal wel allemaal waargebeurd zijn, maar waar ‘Heaven and Earth’ faalt als film, is in zijn onvermogen om ons te doen geloven in wat we zien. Stone laat zijn hoofdpersonage (voor de eerste keer een vrouw), van de ene hopeloze situatie in de andere rollen, zonder dat hij een echt begrip schijnt te hebben van wat die dame drijft. De regisseur is sowieso al nooit echt goed geweest met vrouwelijke personages, maar hier heeft hij wel een verhaal dat gedragen wordt door een vrouw. Het gevolg is dat Stone ons nooit weet binnen te leiden in de psyche van Le Ly – tegen het einde van ‘Platoon’ of ‘Born On The Fourth Of July’, kregen we het gevoel dat we Charlie Sheens of Tom Cruise’s personages echt kénden. Aan het einde van deze film hebben we enkel het gevoel dat we nu weten wat voor verschrikkelijke dingen ze heeft meegemaakt, meer niet.
Bovendien werkt de eerste helft, in Vietnam, beduidend beter dan de tweede. Eens Le Ly in Amerika aankomt, wordt de film plots episodischer – jaren verstrijken over de loop van een enkele montage, en ondertussen krijgen we niet te zien hoe Le Ly zich opwerkt, een zakenvrouw wordt, terwijl Steve steeds verder in de schulden raakt en steeds depressiever wordt. In plaats van die opbouw, krijgen we achteraf een dramatische scène waarin die problemen tot een hoogtepunt komen, en dan moeten we daaruit maar oppikken waar het precies over gaat.
Nieuwkomer Hiep Thi Le krijgt voor haar eerste acteerjob meteen een moeilijke hoofdrol voor de kiezen, en gezien die omstandigheden is het bewonderenswaardig hoe ze zich hier uit de slag trekt. Maar zet haar tegenover een ouder, ervaren acteerkanon als Tommy Lee Jones, en de strijd is binnen een seconde gestreden. Jones hoeft niet eens echt iets te doen om al onze aandacht op te eisen. Hij steelt elke scène van haar, we willen meer tijd met hem doorbrengen.
Robert Richardson doet naar goede gewoonte echter weer zeer mooie dingen met de camera – een visueel motiefje van een vuurstraal die de vredige, blauwe hemel doorbreekt, en een strooien hoed die in slow motion wegwaait over het lange gras, werkt verrassend goed, en ook die fameuze overbelichting waar Richardson voor bekend staat, is alweer volop aanwezig. Zeg ervan wat je wil, maar mooi in beeld gezet is het wel.
‘Heaven and Earth’ blijft in ieder geval één van Stone’s grootste missers – een weinig boeiend verhaal, dat zich om onduidelijke reden over 135 minuten uitstrekt, maar nergens het doorsnee melodrama overstijgt. Vergezel dat dan nog eens van een naïeve, overnadrukkelijke voice-over commentaar die ons in feite komt vertellen wat we al zien, en u houdt een schijnbaar ondoordacht rommeltje van een film over. Het is jammer dat Stone’s Vietnamtrilogie in mineur moest eindigen.
