De Fransman Georges Perec ging na zijn dood in 1982 de geschiedenis in als een literaire losbol. Het meer dan 300 bladzijden tellende La Disparition — een thriller waarin Perec nergens de letter ‘e’ gebruikt — heeft ongetwijfeld tot die status bijgedragen. Perec ondernam in zijn schrijversloopbaan echter meerdere opzienbarende experimenten, waarvan Tips en wenken voor wie zijn afdelingschef om opslag wil vragen er één is.
Oorspronkelijk schreef Perec zijn L’art et la manière d’aborder son chef de service pour lui demander une augmentation op vraag van het tijdschrift Enseignement programmé, waarna het werk lange tijd alleen voor een selecte schare intimi beschikbaar was. Pas in 2008 werd deze uitzonderlijk spitsvondige tekst uitgegeven in boekvorm, wat niet aan de aandacht van uitstekend vertaler Rokus Hofstede ontsnapte. Dankzij zijn bijzonder vlotte vertaling is Perecs ‘literaire vertaling van een stroomschema’ nu ook gemakkelijk in het Nederlands te verkrijgen en uitgeverij Atlas voorzag bovendien een betaalbare editie in aangenaam formaat, die het de lezer zo comfortabel mogelijk probeert te maken. Leesplezier is hier immers niet onbelangrijk: in de eerste plaats is dit namelijk superieure ontspanningsliteratuur. Conceptueel heeft Perec de opdracht aangevat als een oefening, waarin hij alle mogelijkheden overloopt van wat iemand kan overkomen die zijn afdelingschef om opslag wil vragen. Het eigenlijke ‘stroomschema’, waarin alle mogelijkheden als een zich steeds verder vertakkende boom zijn weergegeven, werd helemaal vooraan in het boek opgenomen. Dat maakt het op zich al leuk: de lezer kan zo meevolgen hoe Perec uit een simpel blaadje met enkele keuzes ruim zeventig bladzijden tekst heeft gepuurd.
Herhaling is natuurlijk onvermijdelijk bij een formule als deze, maar dat heeft de schrijver weten te omzeilen door telkens subtiele wijzigingen aan te brengen in zijn formuleringen. In het al even ludieke nawoord van Bernard Magné illustreert de man hoe Perec maar liefst twintig keer kon variëren op dezelfde basisformule. Deze wijzigingen zijn ogenschijnlijk miniem, maar wie met een gemiddelde concentratie leest, merkt ze vanzelf op. Perec houdt er op die manier dus de vaart in: hoewel de lezer weet wat er komt, blijft men voortdurend geïntrigeerd door de vraag hoe de auteur hetzelfde schema met mogelijkheden de volgende keer uit de doeken zal doen. Bovendien besloot Perec toen hij al een poos aan de tekst bezig was om de interpunctie ten bate van de vlotte leesbaarheid overboord te gooien. Op die manier leest het experiment des te meer als een langgerekte monoloog waar men best zonder pauze doorheen ploegt. Daar leent de tekst zich ook toe, wat tevens verklaart waarom er reeds een theaterbewerking kwam tijdens Perecs leven. Met de vele running gags en het schitterende metrum dat Perec nergens laat slabakken, kan Tips en wenken voor wie zijn afdelingschef om opslag wil vragen inderdaad als een zeer onderhoudende en intelligente theatermonoloog gezien en gesmaakt worden.
Toch mag men deze tekst niet te veel genialiteit toeschrijven. Perec wilde zich op een nieuwe uitdaging storten en voor de lezer levert dat een dankbaar werkstuk op waar een enorme literaire beheersing uit spreekt. Anderzijds wordt men eigenlijk niet ontroerd en na een tijdje ervaart de lezer Perecs beperkt aantal bouwstenen als een beperking. Al na een goeie twintig bladzijden is het duidelijk waar deze tekst heen wil en wat het opzet was. Wie daarvan reeds voor de helft van het boekje helemaal doordrongen is, dreigt zijn interesse te verliezen. In die context is Perecs huzarenstuk La Disparition (recent vertaald als ’t Manco) meer opzienbarend en fascinerend, omdat Perec een pak meer ambitie had getoond bij aanvang. Tips en wenken voor wie zijn afdelingschef om opslag wil vragen blijft kortom voorbehouden aan liefhebbers van spitsvondige curiosa die vlot weglezen. Voor de gemiddelde lezer is dit echter geen must.
