Hoewel Ullmanns naam geen ronkende bijklank heeft als die van Peter Brötzmann en Alexander von Schlippenbach, is hij toch een van de meest geapprecieerde Duitse jazzmuzikanten, met een staat van dienst die gespreid is over een resem sleutellabels, albums en samenwerkingen met Europese en Amerikaanse collega’s. In De Werf stelde hij de nieuwste line-up van zijn Basement Research voor.
Het project startte vijftien jaar geleden, als een ontmoeting tussen hemzelf en een trio van Amerikaanse muzikanten (Ellery Eskelin, Drew Gress en Phil Haynes). In de loop der jaren en na enkele opnames en tournees is de band omgevormd tot een kwintet. Naast saxofonist/klarinettist Ullmann maken ook saxofonist Julian Argüelles, bassist John Hebert, trombonist Steve Swell en drummer Tim Daisy nu deel uit van de band. Vooral die laatste twee namen zijn geen onbekenden, Swell als veteraan van de New Yorkse avant-scène, Daisy als lid van The Vandermark 5 en de florerende free jazzkliek van Chicago.
Was het optreden van Herb Robertsons MacroQuarktet er een paar weken nog eentje dat constant de grenzen van de vrije improvisatie opzocht, dan leidde Ullmann zijn collega’s in iets strakkere banen. Dat was ver verwijderd van doorsnee-jazz, al pakte de Teutoonse karakterkop herhaaldelijk uit met straffe, aanstekelijke thema’s en liet hij zijn kompanen overgaan tot avontuurlijke exploraties zonder daarbij de focus uit het oog te verliezen. Soms was het ronduit straf hoe het kwintet zich voortbewoog van hecht samenspel, het tempo plots omgooide en de teugels vierde voor vrije improvisaties.
De stukken waarbij de frontlijn uitpakte met energiek blaaswerk waren consistent indrukwekkend: Ullmann is bedreven in het uitpakken met bluesy melodielijnen waarbij de saxen en trombone elkaar opvrijen en elk instrument volledig tot zijn recht komt. Zo werd ’s mans hyperenergieke, gespierde tenorspel prachtig in de strijd geworpen tegen Argüelles baritongeblaat en Swells creatieve geschetter op de trombone. Net door die sound leek de band soms op The Vandermark 5, toen die trombonist Jeb Bishop in de gelederen had. Het stond garant voor kleurrijke en potige free jazz, die vakkundig de grens tussen compositie en improvisatie bewandelde.
Ook de ritmesectie liet zich niet onbetuigd: de vingervlugge Hebert was een ideale gezel voor de nieuw aangeworven Daisy, die na twee minuten al een gerekte solo uit zijn mouw mocht schudden en meteen liet horen waarom hij naast Paal Nilssen-Love een van de meest gerespecteerde jonge drummers uit het genre is. Hij is een virtuoos die er een erezaak van maakt om nooit te kiezen voor de voor de hand liggende spelwijze of het goedkope effectbejag, zonder daarbij de toegankelijkheid helemaal uit het oog te verliezen. Daisy’s solomomenten, en Ullmann gunde hem een paar mooie kansen, waren zonder uitzondering straf.
Toch werd het hoge niveau niet altijd aangehouden. De vrije passages tussen de swingende en catchy postbop-thema’s waren soms wat richtingloos, waardoor de strakheid opgeofferd werd voor enkele kabbelende momenten, zeker als ze in kleine formaties gingen spelen. Argüelles toonde zich op een onopvallende manier zeer bekwaam op bariton- én sopraansax, maar uiteindelijkheid waren het toch Ullmann en Swell die het laken het meest naar zich toe trokken. Gevoel voor humor was vooral Swell niet vreemd, door zijn instrument te bewerken met van Daisy geleende brushes en het even later op een headbangen te zetten tijdens een verschroeiende solo.
Geen verpletterende vertoning dus, maar wel een uitstekende. Met Basement Reasearch heeft Ullmann een klasseband bij elkaar gekregen die compositie en improvisatie, kracht en subtiliteit (getuige het bisnummer van de drie blazers) moeiteloos wisten te verenigen en tekende voor twee sets vol hecht samenspel, individuele hoogstandjes en enkele intense momenten die de adem deden inhouden.
