In Déboires de l’âme onderzoekt de 64-jarige Gentse fotograaf Dirk Braeckman de artistieke relatie tussen twee totaal verschillende periodes: het einde van de 20ste en begin 21ste eeuw en de periode van de symbolisten meer dan 100 jaar geleden. Wanneer we samen met hem de ziel van zijn kunst en die van de symbolisten ondervragen, stellen we heel wat inspirerende verwantschappen vast.
Wie de eerste zaal van het Emile Verhaerenmuseum binnenstapt, ziet meteen dat het menens is. Met het lage zwarte plafond, de donkere gordijnen en de gedeconstrueerde houten tafel als scenografie kom je binnen in een droom. En dat is wat het symbolisme wil zijn: een onverklaarbare droom, een ontwrichtende wandeling door het onderbewuste. In tegenstelling tot andere artistieke bewegingen, zoals het surrealisme, heeft het symbolisme nooit bestaan als gestructureerde beweging. Er is geen afgelijnd manifest. Het is een verzameling artistieke uitdrukkingen uit de periode van 1875 tot 1914. Kunst die symbolische elementen bevat zoals je die vindt in de werken van de schrijvers Verhaeren, Baudelaire en Maeterlinck en de plastische kunstenaars Ensor, Redon, Luce, Montald, Van Rysselberghe, Khnopff, Rops en de jongere Spilliaert.
Het museum toont ons gedichten uit Les Fleurs du Mal en bundels van Verhaeren naast authentieke illustraties van bovengenoemde kunstenaars. De collectie wordt sober uitgelicht en zit achter glas waardoor het moeilijk is om de etsen, tekeningen of gedichten volledig te bekijken zonder de weerkaatsing van het licht. Je moet je dus vaak in bochten wringen om de blinde vlek te ontwijken. Misschien is dit wel de bedoeling want doordat niet alles makkelijk zichtbaar is, krijgt de ruimte een onbenoembare sfeer. Er heerst een soort roes. De opium bestaat uit een mix van geilheid, esoterische verleiding, verduistering en poëtische magie. Met Déboires de l’âme – of beproevingen van de ziel – dompelt Dirk Braeckman zich onder in die roes en zoekt hij aansluiting op de sfeer van de symbolisten.
Zijn kunst is echter geen fotografie pur sang. Het is een filosoferende benadering van het medium fotografie. Zijn werken stellen eerder in vraag dan dat ze antwoorden aanreiken. Elk kunstwerk is opgebouwd uit lagen, onverwachte cadrages en tegengehouden licht. Braeckman maakt geen ‘kiekjes’. Hij stapelt perspectieven en vermoedens. Zijn werk zit niet achter glas en de foto’s van foto’s, weerspiegelingen, texturen, onzichtbare details en hoeken lijken op symbolen uit de bel epoque van 100 jaar terug. Zowel de deur van Braeckman als de deur van de oude symbolisten valt te openen met dezelfde symbolensleutel.
Zo is er de immer weerkerende vrouw. Of beter het symbool van de vrouw, voorgesteld als ongrijpbaar, mystiek, afstandelijk. Duivelin, femme fatale, maar ook zuivere schoonheid. Ze staat ver af van de dagelijkse besognes en wordt afgebeeld als heldin of als muze. De weergave van een haardos is dan weer een knipoog naar sensualiteit en verleiding. Door de lens van Braeckman zien we het ook zo. Een ander terugkerend motief in de werken van de hedendaagse kunstenaar en de symbolisten is het verlaten interieur. Het vormt een spiegel voor het innerlijke en roept ook spanning op. Achter de leegte en schijnbare rust doemt er een onbestemde sfeer op, een onbehagen, een verscholen mysterie.
De selectie van de fotograaf uit een totaal andere tijd met een geheel andere techniek, werkt perfect samen met de kunst van de heren uit Brussel en Parijs uit het verleden. Ook symbolen als het spleen, de droom en andere suggesties die kenmerkend zijn voor de tijd van Verhaeren, vinden we terug in de foto’s van vandaag. Het werk van Braeckman zorgt er zelfs voor dat je het symbolisme beter kan vatten. En ook omgekeerd: de tentoongestelde symbolistische kunstwerken zorgen ervoor dat je zijn fotokunst perfect aanvoelt.
Wie van plan is om de Scheldestreek te verkennen, moet hier dus even naar cultuur happen. Met de auto, tijdens een wandeling of fietstocht is het een obligate stop. Een bezoek aan Déboires de l’âme in het Verhaerenmuseum vraagt om een inspanning, maar je wordt beloond met een droom.
Déboires de l’âme, loopt tot 4 juni 2023 in het Verhaerenmuseum in Sint-Amands aan de Schelde.
