Debuteren en meteen de Grand Prix du roman de l’Académie française binnenhalen: het is slechts weinigen gegeven. Le mage du Kremlin, vertaald als De Kremlinfluisteraar, veroverde daarenboven bijna de Prix Goncourt, nog een ongewoon gegeven voor een eersteling. Voor Giuliano da Empoli betekent het alleszins een geweldige start van zijn literaire carrière, voor zover de man op nog meer titels zit te broeden.
Dat da Empoli kan schrijven, is een open deur intrappen. De Kremlinfluisteraar mag dan zijn debuutroman zijn, de jurist en politicoloog heeft al heel wat non-fictie bij elkaar geschreven. Zijn eerste roman draagt onmiskenbaar de vrucht van ’s mans journalistieke en essayistische ervaring, want hoewel de auteur een fictieve ontmoeting opvoert tussen hemzelf en een zekere Vadim Baranov, vormt het narratief slechts een excuus om in de recente geschiedenis van Rusland te duiken, en meer bepaald te exploreren hoe Poetin macht begrijpt, ervaart, gebruikt en misbruikt in de hoedanigheid van president.
Het personage Vadim Baranov, een zogenaamde intimus van Ruslands nummer één, is geïnspireerd op Vladislav Soerkov, een voornaam ideoloog en spindoctor van de machthebbers. Wonderlijk is de wijze waarop da Empoli dit personage haast intuïtief van een biografie voorziet die zijn verdere doen en laten verderop zal definiëren. Baranovs grootvader zag bijvoorbeeld bitter toe hoe privileges na de Russische revolutie drastisch werden teruggeschroefd. Gerichtheid op Europese cultuur werd een atavisme, verering voor de mores van de voormalige aristocratie een anomalie. Baranovs vader bleek dan weer een centrale radar binnen het communistische netwerk. Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, staat het karakter aan de zijlijn. Hij ziet niet alleen een land naar de verdoemenis gaan, maar ook een traditie, een wijze van denken, een manier van leven.
Vanuit het experimentele theater maakt Baranov de sprong naar de televisie, die een samenleving normen en waarden kan aanpraten. Wanneer Poetin hem benadert om in zijn entourage te zetelen, klinkt dat haast als een bevel. Wat is per slot van rekening vrijheid in het Rusland dat zichzelf tijdens en na de glasnost langzaamaan ten gronde richtte? Baranov mag dan een gefingeerd personage zijn, als spil dwaalt deze figuur door recente geschiedschrijving, langs reële personen en gebeurtenissen die voor feiten kunnen doorgaan. Wat da Empoli beschrijft is eigenlijk te gek om echt te zijn, maar wie was het ook alweer die zei dat waarheid vreemder is dan fictie?
Met zijn atypische opzet probeert de auteur niets te zeggen over Soerkov, die een compleet andere levenswandel had dan Baranov. Wel tracht de auteur een zekere logica bloot te leggen: hij ontleedt het Russische staatsapparaat en benoemt de opkomst van Poetin als het logisch gevolg van onder andere de ongebreidelde kapitalistische uitwassen van de jaren ’90, de onttakeling van de Sovjet-Unie onder Jeltsin, de minachtende blik van het Westen met Bill Clinton als aanvoerder en – niet te versmaden – zoiets ongrijpbaar als de ziel van het volk, dat bijvoorbeeld Stalin ondanks diens terreurbewind op handen is blijven dragen. In het kielzog van da Empoli kunnen meedrijven op de gedachten van Baranov, is leren inzien waarom Poetin ineens oligarchen tot staatsvijanden verklaart, cyberoorlogen aanvangt en democratieën destabiliseert, langdurige conflicten in naburige gebieden uitlokt en in stand houdt, en zich op het internationale politieke toneel als een ongelikte beer positioneert.
Wat binnen de Westerse democratieën als goed bestuur wordt gezien, ontsluiert da Empoli als een kwestie van perspectief – net zoals elk oordeel per definitie vanuit het subject ontstaat. Het ‘anders zijn’ van dat subject kennen en begrijpen, en – in een verder stadium – dat subject zodanig bespelen dat het geen andere uitkomst ziet dan het omarmen van een tiranniek bewind: het is waar Baranov zich jarenlang met al zijn talent voor inzet, om er achteraf zelf met enige ontluistering op terug te blikken. Les geleerd: democratie is kwetsbaar wanneer zij uitgaat van zoiets fragiel en wispelturig als de voorkeuren van het electoraat.
Volgens de regels van de romankunst verweeft da Empoli een zinderend liefdesverhaal doorheen de plot, die het vooral van de spannende politieke ontwikkelingen moet hebben. Ook de geestige verteltrant, de ettelijke verwijzingen naar scènes die in het collectief memorie gebeiteld zitten (Angela Merkel in doodsangst wanneer een van Poetins honden haar nadert, Clinton met de slappe lach wanneer Jeltsin aan het speechen slaat, de Russische president koelbloedig op de sofa bij Larry King en ga zo maar door), de erudiete stijl en bovenal de filosofisch getinte passages waarin da Empoli ostentatief nadenkt over wat macht is, hoe het zich manifesteert en hoe het door de tijd onder impuls van de buitenwereld transformeert: het maakt De Kremlinfluisteraar tot een roman met een zeldzame, bezwerende kracht.
Alleen aan het slot grijpt de schrijver naar een kunstgreep, wanneer hij de nabije toekomst probeert terug te voeren op Zamjatins dystopische klassieker Wij. Even verliest da Empoli de pedalen, om toch maar de cirkel van zijn roman rond te krijgen. Een schoonheidsfoutje misschien, binnen een verder vlekkeloze roman.
