De Duitse filmregisseur Werner Herzog maakte in 1968 meteen naam met zijn debuutfilm Lebenszeichen (Signs Of Life) en zou in de jaren erna een bejubeld cineast worden, in het bijzonder dankzij de films die hij met Klaus Kinski draaide. Maar Herzog beperkte zich van bij de start niet tot fictiefilms. In 1969 volgde met Die Fliegenden Ärzte von Ostafrika de eerste van vele documentaires. En hoewel die nog weinig opzienbarend was, zou Herzog zich snel erna ook in dit genre ontpoppen tot een eigenzinnige verteller die feiten en gebeurtenissen volledig naar zijn hand zet.
Vreemd genoeg heeft Herzog, hoewel hij zelf voor de scenario`s van de meeste van zijn films en documentaires instaat, nooit echt de behoefte gehad zijn verhalen puur naar het papier te vertalen. Behoudens een dagboek (Vom Gehen im Eis, 1978) en een enkele reflectie over of vertaling van sommige van zijn films hield hij zich tot op heden ver van elke uitgesproken schrijverscarrière. Ook Het schemeren van de wereld houdt zich in dat vreemde niemandsland op waar literatuur bestaat zonder het als dusdanig te benoemen. Want net als in zijn documentaires vertrekt Herzog hier weliswaar van bestaande gebeurtenissen maar zet hij details en feiten naar zijn hand. Om zijn eigen woorden aan te halen: het is aan de auteur om iets wezenlijks naar voor te brengen, zoals hij het gezien heeft.
Dat wezenlijke is in dit geval het verhaal van luitenant Hiroo Onoda (小野田 寛郎), de Japanse soldaat die in 2014 overleed en zich bijna dertig jaar in de jungle van Lubang (Filipijnen) schuilhield, in de volle overtuiging dat de Tweede Wereldoorlog nog steeds woedde en dat hij een belangrijke taak uit te voeren had. Onoda was getraind in guerrilla-oorlogsvoering en had van zijn divisiecommandant majoor Tanaguchi in december 1944 de eenvoudige opdracht gekregen stand te houden, wat er ook gebeurde. De enige regel die hem opgelegd werd, was dat hij niet door eigen hand mocht sterven en als hij gevangen zou genomen worden, mocht hij geen informatie aan de vijand geven. Kort erna vertrokken de laatste soldaten en bleef Onoda alleen achter. In de maanden die volgden, zouden zich echter nog drie soldaten bij hem voegen: Yichi Akatsu, Shoichi Shimada en Kinschichi Kozuka.
Geen van de vier mannen was zich ervan bewust dat de oorlog in 1945 afgelopen was, alle pogingen om hen ervan te overtuigen via pamfletten en andere berichten vielen in dovemansoren, overtuigd als ze waren dat het pogingen van de vijand waren om hen te misleiden. De vele ontberingen die ze leden, deed Akatsu er in 1949 toe besluiten zich over te geven. De andere drie hielden echter stand, Shimada en Kozuka overleden respectievelijk in`54 en`72 in schermutselingen met Filipijnse soldaten. De enige reden dat Onoda zich finaal overgaf, was een ontmoeting met Norio Suzuki. In 1974 ondernam Suzuki immers een wereldreis met naar eigen zeggen als doel achtereenvolgens Onoda, de reuzenpanda en de verschrikkelijke sneeuwman te vinden. Suzuki was overigens niet de eerste die hem trachtte te vinden, ook Onodas vader en zuster hadden de jaren ervoor pogingen ondernomen hem terug te vinden, zelfs al was hij in 1959 officieel doodverklaard.
Hoewel Onoda Suzuki weigerde te geloven, per slot van rekening had hij naar aanleiding van de Korea- en later de Vietnamoorlog nog Amerikaanse oorlogsvliegtuigen gespot, gaf hij de jongeman toch een kans. Als die terug zou keren met majoor Tanaguchi en die laatste Onoda officieel het bevel gaf zich over te geven, dan zou hij dat opvolgen. Herzog start en eindigt Het schemeren van de wereld met deze twee gebeurtenissen, al breit hij aan het einde nog een epiloog waarin hij voor het eerst zelf als auteur optreedt en verhaalt hoe het Onoda in de jaren erna vergaan is en waar hij met hem over gesproken heeft. In de rest van het boek is hij vooral de afstandelijke verteller en observator van Onoda waarbij de dertig jaar in de jungle samengevat wordt in enkele momenten, met gebeurtenissen in het jaar 1945 als zwaartepunt.
Het schemeren van de wereld is geen historisch werk noch een biografie in de strikte zin van het woord. Het is een schets van een belangrijk deel van Onoda`s leven dat ongetwijfeld vooral bestond uit ontbering, verveling en waakzaamheid. Herzog neemt enkele fragmenten uit die dertig jaar om een impressionistisch beeld te geven van waartoe een plichtsgetrouwe soldaat in staat is. En hoe die ondanks alles rotsvast blijft geloven in zijn opdracht. Waar of niet, wanneer Onoda bekent dat hij hoopt dat Tanaguchi hem in 1974 zal toevertrouwen dat de oorlog nog steeds woedt, is voelbaar hoezeer de man zich vastgeklampt heeft aan een ideaal en hoe dit zijn wil rechthield. Wars van elk standpunt is het moeilijk om geen respect te voelen voor de mannen (niet alleen Onoda) die ondanks alles hun belofte gestand hielden, en in het geval van Onoda ook erna respectvol leefden. De bestaande figuur van Onoda sluit dan ook zeker aan bij de onverzettelijke protagonisten uit filmwerk van Herzog zoals Aguirre, der Zorn Gottes en Fitzcarraldo.
De semi-betrokken maar ook fragmentarische opbouw van het werk, legt een deel van zijn kracht en impact bij de lezer en hoe die het geheel zal opnemen. Het is in de eerste plaats immers een visueel verhaal dat de ontberingen en spanningen van Onoda voelbaar wil maken. In die zin schreeuwt het boek dan ook om een audioversie ingelezen door Herzog. In diens typerende Engels met zwaar Duits accent en soms weifelend woordgebruik schuilt meer nog dan in de beelden zelf namelijk de kracht van zijn documentaires. En wat is Het schemeren van de wereld anders dan een literaire vertaling van een documentaire, een die om velerlei redenen niet naar het witte doek vertaald kan worden maar enkel via woorden en de verbeelding van de lezer gevisualiseerd wordt, met Herzog als lijzige verteller.
