De handelsonderhandelingen tussen Europees commissaris Jean-Claude Juncker en VS-president Donald Trump mogen dan wel minder indrukwekkend of spectaculair klinken dan de gesprekken die de sterk polariserende Trump had met Noord-Koreaans leider Kim Jong-Un of zijn uitlatingen over Iran, maar zoals Bill Clinton ooit al wist: “It’s the economy, stupid”. Het klinkt allesbehalve sexy of romantisch, maar wie de geschiedenis en verschuivende machtsblokken wil begrijpen, moet ook de handelspaden bewandelen.
Wie heeft nog nooit van de zijderoute gehoord? De zogenaamde handelsroute die oost en west verbond en waarlangs allerhande handelswaren maar ook ideeën en overtuigingen, religies en diplomatieke relaties reisden. Het was (en is) een route die naties kon maken en kraken, afhankelijk van wie de juiste connecties had of wie doodeenvoudig de juiste machthebbers op de juiste plaats wist te zetten. In het lijvige De zijderoutes gaat de Britse historicus Peter Frankopan op zoek naar hoe doorheen de eeuwen heen verschillende rijken dankzij deze route (on)rechtstreeks macht en rijkdom konden verwerven. Hij start in de zesde eeuw voor Christus toen in oost en west grote rijken op het toneel verschenen die hun territoria verder wensten uit te breiden.
Over deze eerste eeuwen is uiteraard weinig informatie beschikbaar en daarom is het moeilijk om een goed beeld te krijgen van het tijdperk in kwestie. Frankopan pakt dit handig aan door steevast een andere invalshoek te kiezen waarbij de route een rol speelde (elk hoofdstuk wordt als een andere route benoemd). Niet geheel onverwachts is een van die eerste hoofdstukken de geloofsroute getiteld. In de eerste eeuwen voor Christus werden immers net zo goed ideeën en geloofsovertuigingen uitgewisseld door beschavingen en koninkrijken (vaak imperia) waarbij het zoroastrisme en boeddhisme meer en meer invloed verwierven. In de daaropvolgende hoofdstukken wordt het ontstaan van het christendom en de islam beschreven, en is het interessant om te lezen hoezeer deze prille godsdiensten toen nog op elkaar steunden in een grotendeels polytheïstische wereld.
Negen hoofdstukken en een derde van het boek ver is Frankopan al in de late middeleeuwen beland, waarbij de machtsposities ernstig verschoven zijn met de ontdekking van Amerika en nieuwe handelsroutes. Die zorgen ervoor dat de machtsbasis na een slordige 1500 jaar niet langer (louter) in het Midden-Oosten ligt, maar ook Europa invloed verwerft wanneer nieuwe grote rijken ontstaan. Terwijl in het westen Spanje en Portugal zich steeds meer als mondiale spelers ontwikkelden (voordien waren Genua en Venetië als stadstaten machthebbers), kon de invloed en grootte van het Ottomaanse Rijk over het oosten evenmin onderkend worden. Het is knap hoe Frankopan zich van oost naar west begeeft en een link tussen de rijken weet te leggen zonder het overzicht kwijt te raken (de meeste geschiedeniswerken beperken zich vaak tot een regio, gebied of rijk en vaak zelfs een tijdperk).
Uiteraard zijn er meer bronnen naarmate Frankopan dichter bij de 21ste eeuw komt, maar tezelfdertijd is het jammer dat hij zich halverwege het boek al in de achttiende eeuw bevindt en van daaruit steeds gedetailleerder wordt en de focus bijna uitsluitend op West-Europa legt. Dat landen als Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk en Rusland in sterke mate het laken naar zich toe trekken en invloed uitoefenen op in het bijzonder het Midden-Oosten de laatste twee eeuwen, kan niet ontkend worden, maar Frankopan kan in het bijzonder in deze tweede helft een zekere morele reflectie niet onderdrukken. Met vaak veel details beschrijft hij hier machinaties en ingrepen op andere staten in naam van het eigenbelang waarbij hij de oordelen, zij het subtiel via beladen termen, niet achterwege laat.
Uiteraard spreekt het voor zich dat er ernstige vragen te stellen zijn bij bijvoorbeeld het installeren van marionettenregimes door westerse mogendheden. Maar Frankopan lijkt zelf te vergeten dat hij ook in de eerste helft beschreef hoe, lang voor Europa ook maar iets voorstelde, dominante staten de vruchten plukten ten koste van zwakkere staten en hoe deze sterken, indien zij een gebied niet bezetten, er wel een staatshoofd naar keuze plaatsten en zelden vervingen indien hij of zij niet langer dienstbaar was. Ook Frankopans stelling dat hij de dominante feelgoodversie van de geschiedenis met het westen in een heldenrol wil ondergraven, klinkt sterk hyperbolisch. Zoals niet alleen zijn bibliografie aantoont, wordt dit luik van de geschiedenis ook bestudeerd. Een kritisch historicus behoort doordrongen te zijn van een kritische houding ten opzichte van bronnen. In deze passages toont Frankopan zich duidelijk een kind van zijn tijd, met een herdenken van het westerse, koloniale verleden.
Het is een kleine zijsprong die Frankopan zichzelf toelaat, en binnen het kader van de Britse visie op het oude imperium ook niet geheel onterecht is. Echt storen doet het dan ook niet, want daarvoor is Frankopan een te goed schrijver en historicus die de complexiteit van het verleden uitstekend weet te vatten. Het blijft weliswaar jammer dat hij zich vooral focust op de laatste paar eeuwen en Europa (per slot van rekening viel het Ottomaanse rijk pas begin twintigste eeuw), maar ook hier toont hij zich een begenadigd verteller die goed geïnformeerd is. De zijderoutes bevat op een kleine zeshonderd pagina`s enorm veel informatie en gezichtspunten, wat de nodige leestijd vergt, maar het werk is ook zo gestoffeerd en helder verteld dat het een breed publiek kan aanspreken met een interesse in een intrigerend deel van de wereldgeschiedenis.
