“All farewells should be sudden”. Zelden is er een meer toepasselijke hoesfoto geweest dan die van “History” van The Verve. Toen de groep vlak voor de release van die single in september 1995 een eerste maal uit elkaar ging, kwam dat voor velen immers als een donderslag bij heldere hemel. De waarheid was echter dat de groep doelbewust de chaos had opgezocht om de muziek te voeden, maar hun vriendschap er niet tegen bestand bleek.
Het uiteenvallen van The Verve was in die late zomer van 1995 de logische uitkomst van een warrig samenspel tussen noodlot, drugs en tegengestelde karakters. Het was een gevaarlijke combinatie die de groep van begin af aan had gekenmerkt, maar het was pas tijdens de opnames van A Northern Soul dat er wonden werden geslagen die nooit echt zouden helen ondanks de verdienstelijke pogingen die met Urban Hymns en Forth werden ondernomen.
Jongens onder elkaar
Vanaf dag een was duidelijk dat Verve (de “The” zou pas in 1994 toegevoegd worden na een klacht van het gelijknamige jazz-label) bestond uit vier uiteenlopende karakters. Vooral zanger Richard Ashcroft en gitarist Nick McCabe waren elkaars tegenpolen aldus een intimus van de groep: “Richard is very though, hermetically sealed, a candy covered in a shell. Whereas Nick feels everything – even when it’s not there.” Als Ashcroft blaakte van zelfvertrouwen dan werd McCabe geplaagd door zelftwijfel. Tussen zanger en gitarist zaten drummer Pete Salisbury en bassist Simon Jones. De ene kon met iedereen overweg, de andere had de gave om alles van de positieve kant te bekijken. Zo was de ritmesectie niet alleen op muzikaal maar ook op persoonlijk vlak van cruciaal belang om het geheel in balans te houden.
De verschillen tussen Ashcroft en McCabe, die later een breekpunt zouden blijken, waren in de eerste jaren net essentieel voor de opgang van de groep. De drive van Ashcroft besmette de rest van de groep. Iedereen erkent dat hij — zeker in de begindagen — het voortouw nam en dat de groep zonder hem nooit van de grond zou zijn gekomen. Drummer Pete Salisbury: “Niks van dat alles zou gebeurd zijn zonder hem. Hij gaf ons het zelfvertrouwen dat we het konden doen. Dat gaf ons kracht.” McCabe daarentegen was “ultra-cynisch” en had vaak moeite met het ophemelen van het eigen kunnen, zeker als hij wist dat de groep nog beter kon: “I was the voice of dissent, at the back of the room, stoned.” Daarmee doet McCabe zichzelf tekort, want hij was degene die de groep muzikaal op sleeptouw nam omdat hij als muzikant boven iedereen uit stak. Hij was evenzeer geïnteresseerd in synths en drumcomputers als in gitaren en werd door Ashcroft omschreven als “a whole other universe”. Maar anders dan de zanger — voor wie muziek een middel was om iets te bereiken in zijn leven — maakte de gitarist muziek omwille van de muziek zelf. Voor hem draaide het allemaal om klanken.
Die dynamiek zag ook producer John Leckie tijdens de opnames van A Storm In Heaven. Zeven weken lang trok de groep zich terug in een studio die alleen maar bereikbaar was met een gammel bootje. Met weinig slaap en veel wiet ontstond er een sfeer van jongens onder elkaar. Zelfs als de eeuwige perfectionist McCabe weer ontevreden de studio uitliep stond er altijd wel iemand klaar om hem op te vangen. Omdat de groep veel van zijn vroege songs had weggeven als singles en b-kantjes werd er urenlang gejamd. Zo gingen de groove en de sound vooraf aan de song en kreeg McCabe — geruggesteund door de ritmesectie van Jones en Salisbury — alle ruimte om zijn stempel te drukken. Het was aan Ashcroft om ter plekke teksten te improviseren en de jams samen met Leckie structuur te geven.
Wat Leckie deed was echter veel meer dan veredeld redactiewerk. Hij moedigde de groep aan om de meest uiteenlopende invloeden op te slorpen en die te verwerken in hun muziek. En dat ging breder dan Cocteau Twins en shoegaze. Verve kende zijn voor de hand liggende klassiekers: Led Zeppelin, Pink Floyd en The Stone Roses (wiens debuut Leckie nog had geproduced). Maar er was ook Can, Funcadelic, Sly And The Family Stone en Miles Davis.
De zeven weken afzondering bleken een scharnierpunt in de ontwikkeling van de groep: door het eindeloze jammen waren de grooves die, voor ze studio ingingen, nog hoekig waren en enigszins schatplichtig aan Madchester, vloeiender geworden. En die ontwikkeling zou zich verder zetten door in het daaropvolgende jaar bijna onafgebroken te touren. De groep ging elkaar op het podium steeds beter aanvoelen en werd muzikaal steeds hechter. Gaandeweg werd de sound ook een stuk rauwer. Dat gaf hen het nodige zelfvertrouwen om hun volgende plaat live in de studio op te nemen, met zo min mogelijk overdubs en gepruts achteraf zoals bij A Storm In Heaven wel was gebeurd. Anders dan bij het debuut had de groep zich nu wel grondig voorbereid en tijdens soundchecks een enorme hoeveelheid materiaal bij elkaar geschreven. In de studio zou het er alleen op aankomen om het magische moment vast te leggen.
Uitgeholde vriendschappen
Op muzikaal vlak waren de muzikanten op tournee dan wel naar elkaar toe gegroeid, op persoonlijk vlak ontstonden de eerste barsten. Tijdens de tournee met het rondreizende muziekcircus Lollapalooza in 1994 hadden Ashcroft en co zich overgegeven aan de klassieke rock-‘n’-roll-excessen. “When we’re on tour we have a great time, suck the marrow out of it and come home like corpses,” vertelde Ashcroft achteraf en daar was geen woord van gelogen. Na een optreden in Kansas — waarvoor drummer Peter Salisbury nadat hij een hotelkamer had vernield maar net op tijd opdaagde omdat hij de nacht in de gevangenis had doorgebracht — stort Ashcroft in elkaar als gevolg van een cocktail van moordende hitte, verveling, overmatig alcoholgebruik en veel te weinig vast voedsel. Hij wordt met extreme uitdrogingsverschijnselen naar het ziekenhuis afgevoerd. Binnen de entourage van de groep beseft iedereen dat Ashcroft maar nipt aan de dood is ontsnapt. Toch staat hij de volgende dag al terug op het podium en deelt hij het publiek laconiek mee: “I’m a bit under the weather today. I nearly died yesterday.”
”
Terug in Europa werd de neerwaartse spiraal verdergezet, in Zweden het rock-‘n’-roll-ritueel van de gesloopte hotelkamer herhaald met de spitsbroeders van Oasis. Bovendien zagen zowel Ashcroft als McCabe hun relatie op de klippen lopen. De meeste andere groepen zouden op zo’n moment aan de noodrem gaan hangen, maar The Verve wilde de zaken doelbewust op de spits drijven om vervolgens dat alles in de studio vast te leggen bekent McCabe nu: “Het was zo’n intense periode — het was gearrangeerd om intens te zijn eigenlijk. We creëerden een situatie die stresserend was om zo het meest intense op tape te kunnen vastleggen.” In de studio bleven ze de uitspattingen opstapelen: zo spint Ashcroft voor de studio een huurauto rond tot de wielen loskomen, wil hij een peperduur mengpaneel kapot slaan, dat opnemen om zo een nummer met de titel “The Sound Of £ 100,000” op de plaat te kunnen zetten en ziet hij tijdens een overnachting in de studio Syd Barrett verschijnen. Producer Owen Morris heeft de neiging om met glazen en asbakken speakers en ramen kapot te smijten en is dus niet echt de man om de chaos te temperen. Bovendien gaat hij samen met de groep met behulp van speed en xtc nachtenlang op zoek naar die ene magische take. Die lijkt om één of andere reden enkel op woensdagen uit de lucht te kunnen vallen, als iedereen bekomen is van het weekend en de opbouw naar het volgende nog moet beginnen. De opnamesessies worden zo een emotionele rollercoaster: euforie als alles op zijn plaats valt, frustratie als de magie uitblijft.
Te midden van alle chaos slaagde The Verve de intensiteit waar ze naar op zoek waren op tape vast te leggen en ook in de teksten van Ashcroft dringen de uitspattingen en onzekerheden van die periode door. “I’ve seen things that scared and bruised and left me blind,” zingt hij bij wijze van waarschuwing in het openingsnummer “A New Decade” en zet daarmee de toon voor de rest van de plaat. Zo zingt hij tijdens het titelnummer: “Give me your powder and pills/I wanna see if they cure my ills.” Maar nergens laat hij zo diep in zijn ziel kijken als op de b-kantjes “Let The Damage Begin” en “Little Gem” als hij zingt “Suffocating in my head/I need some liberation” en “See what living’s done to me/My eyes are huge black balls and I need company”.
De prijs die de groep moest betalen was echter loodzwaar zo moest Ashcroft achteraf erkennen: “Om A Northern Soul te kunnen maken hadden we onze vriendschap uitgehold; we werden volledig opgeslorpt door die plaat, al de rest verloren we uit het oog.” Tegen het einde van de opnames waren het vooral Ashcroft en McCabe die van elkaar geïsoleerd raakten. Dat werd overduidelijk toen Ashcroft “History” aan de groep voorlegde. Hij had daarmee gewacht tot McCabe naar bed was omdat hij zich geïntimideerd voelde door McCabe in wie hij muzikaal nog altijd zijn meerdere meende te moeten erkennen. Het nummer werd daarop opgenomen in holst van de nacht en toen McCabe de volgende dag het resultaat hoorde, besloot hij dat hij er niks aan wilde toevoegen omdat het perfect was zoals het was. Misschien was een deel van de waarheid ook dat hij simpelweg niet wist hoe hij iets moest toevoegen aan het nummer nu hij plots binnen een vooraf vastgelegd kader moest werken, want zo gaf McCabe zelf recentelijk toe: “I only had a limited bag of tricks back then.” Hoe dan ook zag Ashcroft in de weigering van McCabe om mee te spelen op het nummer als het bewijs dat de gitarist niet met zijn songs wilde geassocieerd worden. De breuklijn die altijd had bestaan tussen de twee op persoonlijk vlak was nu ook muzikaal een feit geworden.
Na de release van A Northern Soul wordt er nog wel getourd, maar voor Ashcroft is duidelijk dat de samenwerking met McCabe geen toekomst meer heeft. In augustus neemt hij de beslissing om de groep op te doeken, maar twee weken later trekt hij alweer de studio in met Salisbury en Jones en John Leckie als producer — maar zonder McCabe — voor wat in theorie zijn eerste soloplaat zou moeten worden. Eind 1996 moet Ashcroft echter toegeven dat het zonder McCabe niks wordt, en dus grijpt hij naar de telefoon om de gitarist terug bij de groep te halen. Met opnames die op dat moment al vergevorderd zijn is helemaal vanaf nul beginnen geen optie. Er wordt voor een gulden middenweg gekozen waarbij enkele Ashcroft-composities worden opgeofferd ten voordele van old school Verve-nummers. Urban Hymns lijkt te bevestigen dat beide werelden perfect kunnen gecombineerd worden, maar McCabe kan zich niet verzoenen met het commerciële succes dat The Verve eindelijk te beurt valt. Als hij in juli 1998 laat weten dat hij de stress van een nieuwe Amerikaanse tournee niet aankan en de groep toch zonder hem richting de States trekt, blijken de vriendschapsbanden te precair om een nieuwe crisis te overleven en split The Verve andermaal.
A Storm In Heaven en A Northern Soul zijn opnieuw uitgebracht. De Super De Luxe Edition documenteert de evolutie van de groep van Verve tot The Verve, vanaf de eerste singles tot de eerste aanzetten voor Urban Hymns.
