Twee boeken, één titel, één verhaal. Oek de Jong voltooide Pier en Oceaan nog maar pas of het stof waaide al hoog op: waarom twee verschillende delen als het toch gaat om een afgeronde roman? Laat het ons erop houden dat twee kleinere boeken, bovendien verzameld in een mooie cassette, gemakkelijker in de hand liggen. En ook psychologisch minder zwaar wegen dan een turf van ettelijke honderden pagina’s. Dik of dun, Pier en Oceaan blijft een magnum opus. Dus waarom discussiëren over het waarom van een tweeëndeling?
Genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. En voor de Gouden Uil. Het lag eigenlijk voor de hand dat Oek de Jong met Pier en Oceaan zou scoren: als het niet vanwege zijn talent is, dan toch omdat hij maar liefst 8 jaar uittrok om de klepper van om en bij de 800 bladzijden te voltooien. Helemaal ongewoon is die tijdspanne voor de Jong niet: zijn grote romans Opwaaiende zomerjurken en Hokwerda’s Kind liggen 23 jaar uiteen, weliswaar nog gescheiden door Cirkel in het gras. Daarmee zijn de Jongs belangrijkste literaire verwezenlijkingen meteen bij naam genoemd, als de recent gepubliceerde essays Brief aan een jonge Atlas en de publicatie van dagboekfragmenten buiten beschouwing worden gelaten.
Waarom de man relatief weinig publiceert? Omdat hij een kind is van een in vergetelheid geraakte traditie: zijn boeken horen niet thuis in een tijdperk van rollercoasters, vliegtuigen en hogesnelheidstreinen, maar zijn het equivalent van een reis met paard en kar. Daarmee is niet gezegd dat zijn boeken niet vooruit gaan, wel dat er eindelijk nog een keer tijd is om stil te staan, te laten bezinken terwijl de inkt blijft vloeien, te mijmeren, te beschrijven. Het opzet van Pier en Oceaan ligt helemaal in de lijn van het soort literatuur dat velen tot op vandaag verheerlijken: de Bildungsroman, niet beperkt tot een individu, maar uitgebreid tot een hele generatie die weerstand biedt aan de verwoestende, aangrijpende krachten die een mens het leven moeilijk kunnen maken.
Thomas Mann-liefhebbers lezen het goed: dit is De Buddenbrooks, maar dan in het Nederlands. Of ook niet, want de Jong houdt van verhalen zonder intellectuele opsmuk. In Pier en Oceaan blijft het relaas beperkt tot feitelijkheden, wat niet in de weg staat dat de auteur een beeld ophangt van het Nederland van na de Tweede Wereldoorlog. Hoe ging men om met het moreel failliet na die oorlog? Hoe moest er uit het puin opnieuw worden gebouwd? En bovenal: wat deed dat met de mensen, hoe verhielden ze zich tot elkaar, en belangrijker, tot zichzelf? Drie opeenvolgende generaties mannen wendt de Jong aan om zijn relaas te vertellen: Abel , zijn vader Lieuwe en Abels Friese grootvader. Het zijn mensen met een hart dat ‘buiten’ ligt: ze houden van de natuur en zoeken die frequent op.
In het eerste deel is Dina, de moeder van Abel, de hoofdpersoon. Ze is een intelligente Amsterdamse jonge vrouw die zwanger wordt voor haar huwelijk. In haar jonge jaren heeft ze een (verwarrende) verhouding gehad met een andere vrouw en haar huidige mislukte huwelijk brengt vragen met zich mee. Dina is zich sterk bewust van haar persoonlijkheid, maar is haar vrijheid kwijt – hartroerend hoe de Jong dit doorheen het hele boek voelbaar maakt. Haar leven leeft ze in functie van de kinderen, want scheiden is niet aan de orde. Een oneigentijdse gedachte, of leven er vandaag nog meer mensen op die manier? De pen van de Jong maakt van Dina een prachtig slachtoffer, niet zozeer van zichzelf als wel van de complexiteit van de keuzes die ze moet maken. De parallel met Abel is bovendien heel mooi uitgewerkt, want ook hem is niets liever dan zijn vrijheid. In zijn beschrijvingen van deze vechtersbaas schuwt de Jong het geweld niet, maar Abel is geen eenvoudig karakter. Zijn menselijke nuance uit zich in drie schijnbaar onverenigbare facetten: kunst, meisjes en vechten. Uit die drie pijlers boetseert de Jong een fragiel personage om nooit te vergeten: een vrijbuiter, met een hart zo klein als het uwe en het mijne. Evenmin ontsnapt de grootvader aan een bikkelharde, maar eerlijke beschrijving: zijn goede en slechte kanten samen maken hem tot een mens van vlees en bloed. Iemand om, ondanks alle dwalingen, te koesteren.
Precies dat is allicht het verhaal van dit boek. Het is lang; hetbestaat uit vijf grote delen die ongeveer twintig jaar Nederlandse geschiedenis omvatten, maar die omvang is deel van de ervaring. De lengte van het boek zorgt ervoor dat de lezer langzaam maar zeker doordrongen geraakt van elk spatje verandering in het binnenste van de protagonisten. Door als het ware heen en weer te zappen tussen Noord (Friesland) en Zuid (de Zeeuwse eilanden) en tussen stad en natuur, hangt de Jong het beeld op van een divers land, met diverse personages die universele modellen zouden kunnen zijn. Men noemt dit een magnum opus, en het boek heeft er inderdaad alles van weg. Niet uit de tijd, maar tijdloos – als hij de Libris niet wint, dan verdient Oek de Jong toch zeker de Gouden Uil.
