Populairwetenschappelijke werken zijn er in alle vormen en maten, sommige balanceren op het randje van infantiliteit en simplismen terwijl andere op een bevattelijke en heldere manier feiten naar voor kunnen brengen zonder onnodig complex en theoretisch te worden. Het behandelde thema blijft uiteraard een belangrijke rol spelen, zo is het eenvoudiger om iets over psychologie of biologie neer te pennen dan wiskunde of fysica.
In die laatste discipline heeft Lawrence Krauss een naam voor zichzelf weten te maken dankzij De wereld van Star Trek waar hij de fysische beginselen koppelde aan de populaire sciencefictionreeks die zich meer dan gelijkaardige series waagde aan wetenschappelijke verwijzingen en referenties naar de fysische realiteit en daarbij afwisselend met de feiten een loopje nam en dan weer opvallend accuraat was. Universum uit het niets moet het zonder populaire kapstok stellen, al weerhoudt dat Krauss er niet van om opnieuw een warm pleidooi voor de fysica te houden met ditmaal niet minder dan het (ontstaan van het) universum als onderwerp.
De eeuwenoude vraag waarom er iets is in plaats van niets vormt het uitgangspunt (en tevens de ondertitel) van het boek. Krauss gaat op deze specifieke vraag in bij de start en het einde van het boek en gaat hierbij jammer genoeg ook uit de bocht wanneer hij gelooft de theologen en filosofen voorgoed buiten spel gezet te hebben. Zijn reductionistisch standpunt legt de spelregels in die mate vast dat de facto enkel zijn wetenschappelijke visie nog overblijft en het hele vraagstuk gereduceerd wordt tot een “eenvoudige” hoe-vraag die het waarom negeert. Het is een kleine smet op een werk waar verder weinig op af te dingen valt, in het bijzonder betreffende een onderwerp dat voor velen bovenal als “te moeilijk” beschouwd wordt.
Eenvoudig is het uiteraard niet. Fysica laat zich nu eenmaal niet in simplistische vergelijkingen vatten (Star Trek ten spijt) en vergt een mate van abstract denken die niet voor de hand ligt. Nochtans doet Krauss meermaals de moeite om alles zo eenvoudig en duidelijk mogelijk uit te leggen zonder de waarheid geweld aan te doen. Het meest intrigerende daarbij is dat hij het hele verhaal als een spannende detective uit de doeken weet te doen waarbij met elk hoofdstuk het raadsel enerzijds complexer wordt, maar anderzijds de oplossingen ook van een grotere schoonheid en vernuft getuigen. Uiteraard is het een gekend trucje om vlak voor het einde van een hoofdstuk nog snel een cliffhanger te introduceren, maar het werkt wel, ook binnen een boek over fysica.
In zekere zin is het alsof Krauss een ui pelt en met elke laag die hij weghaalt, een nieuwe laag blootlegt die nieuwe vragen met zich meebrengt. Op die manier bouwt ook elk hoofdstuk verder op het vorige, en is het belangrijk bij de les te blijven. Wie na het derde hoofdstuk de weg kwijt raakt, zal die in het vijfde niet terugvinden. Beter is het om dan terug te gaan en het hoofdstuk in kwestie, of indien nodig het voorgaande, er opnieuw bij te nemen en het de tijd te geven zijn stelling vatbaar te maken, wil men het (weliswaar beperkende) antwoord op de finale kernvraag ten volle te vatten en te begrijpen hoe iets uit niets (zijnde de afwezigheid van tijd en ruimte) te vatten.
Universum uit het niets is een boek over fysica dat ook niet-fysici en vaag geïnteresseerde leken de wondere wereld van de fysica binnen wil lokken door de uiteenzettingen te koppelen aan een vraag of gegeven dat op ruimere belangstelling kan rekenen. Eerder deed Krauss dit door de wetenschappelijke accuraatheid van Star Trek te toetsen, ditmaal opteert hij voor een filosofische vraag. In beide gevallen maakt hij handig gebruik van zijn kapstok om de wondere wereld van de natuurkunde bloot te leggen. Dat dit geen eenvoudige oefening is, ondanks zijn talenten als schrijver, mag het nawoord van Richard Dawkins wel duidelijk maken. De beroemde bioloog lijkt evenmin de essentie volledig gevat te hebben van Krauss’ verhaal, maar wie heeft ooit beweerd dat alles simpel is?
