We fleuren onze Facebookpagina voortdurend op met jolige vakantiekiekjes en geven meer likes aan statussen als “heeft genoten van een croque monsieur op een zonnig terrasje” dan aan een link naar een kritisch essay over salafisten. We verdoven onszelf bij infantiele evenementen als de Olympische Spelen met gejubel wanneer een landgenoot in het karabijnschieten een zilveren medaille behaalt en we downloaden verdwaasd filmpjes waarin een amper meerderjarig meisje door een tiental mannen in vieze boxershorts keihard wordt genomen. Het zijn maar enkele ontwikkelingen die Michael Foley waarschijnlijk meewarig het hoofd doen schudden. “De stralend glimlachende depressieveling lijkt wel een tijdsfenomeen te zijn”, zo stelt de denker.
Michael Foley, geboren in het Noord-Ierse Derry maar nu gepensioneerd en residerend in Londen, publiceerde eerder al enkele romans en dichtbundels en pende twee jaar geleden met The Age Of Absurdity, dat in 2012 een Nederlandse vertaling kreeg, zijn eerste levenskunstboek neer. En geen vrees, Absurde overvloed (ondertitel: Waarom het zo moeilijk is om gelukkig te worden) is geen schreeuwerig zelfhulpboek of andere hallelujah-prul maar een bikkelharde dissectie van de hedendaagse samenleving en haar burgers.
De vroeg-eenentwintigste-eeuwer, het is een raar beestje. Hij meent overal ‘recht op te hebben’, waardoor hij zich algauw in een wrokkige klaagcultuur wentelt waar plichten van geen tel meer zijn en behoeftes als de bliksem bevredigd dienen te worden. Hij is chronisch onverschillig en ondankbaar en wijst, als de angsthaas die hij is, alles af wat moeilijk is of inzicht vereist. Hij is een aandachtshoer die gedreven wordt door een opgeblazen gevoel van eigenwaarde. Hij wil als een kleuter constant geëntertaind worden en is, zonder het te beseffen, een conformist. Alles moet dynamisch zijn in een maatschappij die geen mislukking tolereert en waar stilte een schaars goed geworden is. Een maatschappij ook die bij toevallige pech en willekeur gretig naar zondebokken zoekt. Zo verzinnen we bij elke minimale tekortkoming direct een medische term om onze zwaktes als kwalen en aandoeningen te bagatelliseren en zo onze slachtofferrol verder uit te spelen.
De auteur heeft aardig wat bronnen doorploegd en de lezer merkt algauw dat Foley en de filosofie onafscheidelijke compagnons de route zijn. Daarbij gaat hij graag te rade bij toppers uit de jonge Stoa (Seneca, Epictetus, Marcus Aurelius), Spinoza of de existentialisten maar ook de ontwikkelingen binnen de neurowetenschappen, bepaalde religieuze opvattingen, de psychologie, de literatuur (Shakespeare, Joyce, Rilke, Kafka) en Boeddha helpen hem bij het uitbouwen van zijn standpunten. Foley boort als voormalig docent vele treffende voorbeelden uit zijn onderwijservaring aan om zijn thesen te staven en maakt zich oprecht zorgen over de verdere uitholling en het kwaliteitsverlies binnen het onderwijs.
Heel soms trapt Foley al eens een open deur in, maar in uiterst fraaie zinnen en met zijn soepele stijl weet hij shopping malls, zwakzinnige reclameboodschappen, cruises of de gehyperlinkte samenleving waarin we allen moeten multitasken (en sorry, dames, maar het werkt niet) ongenadig te kijk te zetten. Een lijst van hapklare antwoorden heeft Foley niet in de aanbieding maar hij debiteert volop wijsheden (“De ziekte van het heden is de afwijzing van noodzaak”) en leert je met andere ogen naar de wereld en medemens te kijken, daarbij vaak een pittig sarcastisch ondertoontje hanterend. De erudiete romanschrijver en essayist komt tevens op voor de rede en de wetenschap die een buffer tegen onevenwichtige emoties en onnadenkendheid moeten zijn. Heel sterk in Absurde overvloed zijn de stukken over onze hedendaagse kijk op werk en liefde.
Absurde overvloed is een oproep om overtuigend en zelfoverstijgend te leven en op die manier, met oog voor onze ingebakken zelfoverschatting, onze hypocrisie en ons zelfbedrog, illusies en algemene verdwazing te verdrijven. “Iedereen die niet verdrinkt in zelfmedelijden, woede en beschuldigingen, kan alles wat er gebeurt, tot voordeel maken. Voor wie wil leren, is pijn een uitstekende leermeester”, aldus de filosoof. Zoals het een waarachtig denker betaamt, leert Michael Foley ons de totale absurditeit van het leven onverschrokken in het gelaat te kijken en lijden om te zetten in inzicht en kennis.
