Waar we in de eerste twee delen via een flashback kennis maakten met Martin Mahner, nemen in deel 3 en 4 de auteurs wat afstand van Martin en treden de twee vrouwelijke hoofdpersonen, respectievelijk Maria en Katarina, op de voorgrond. Dat geeft het verhaal een grotere gelaagdheid en doet een aantal puzzelstukken op z’n plaats vallen.
De bespreking van deel 1 en 2 kon je al eerder lezen op deze site. En kijk: zeven weken nadat deel 1 en 2 samen uitkwamen, lagen deel 3 en 4 in de winkel. Dat dit mogelijk is, ligt niet zozeer aan de ijver van de auteurs maar vooral aan het feit dat deze delen al enkele jaren klaar waren in het Frans. Het is zelfs zo dat we perfect op schema staan met de Franse uitgave, zodat deel vijf bijna simultaan in het Frans en het Nederlands zal verschijnen. Wellicht volgt er zelfs een deel 6. In totaal goed voor een turf van zo’n 300 pagina’s.
In deel 3 Maria ligt de focus op Maria. Ze heeft een tijd een relatie gehad met Martin, die meer door de omstandigheden dan uit liefde ontstaan is. De arrestatie en internering van Martin maakte een abrupt einde aan hun verhouding, waarna Maria Parijs verliet om terug te keren naar Duitsland. Martin is uiteindelijk ingelijfd bij het Duitse leger. Het blijkt al snel dat in Duitsland niet iedereen onder de indruk is van Hitlers gedachtegoed. Maria’s afkeer voor de Nazi’s vertaalt zich al gauw in actieve deelname aan het verspreiden van vlugschriften. Deze worden gedrukt op de zolder van Otto, de zoon van de dokter waar Maria als secretaresse werkzaam is. Maar rebelleren binnen een totalitair regime, al is het in het geheim, is vragen om problemen. Verlinken of verlinkt worden is het hoofdthema van dit deel en, zoals we later merken, ook van deel 4. We merken dat er enerzijds wel degelijk sprake was van Duits verzet tegen de nazi’s, zelfs van personen van wie je het niet verwachtte sinds de vorige delen, en anderzijds zien we wat het buiten de wet stellen van joden als gevolg heeft.
In het vierde deel, Katarina, wordt de hoofdrol uiteraard opgeëist door Katarina. Zij was in deel 1 en 2 de onmogelijke jeugdliefde van Martin en ondervindt als joodse meer en meer hinder van de Duitse verordeningen. We bevinden ons in Parijs, dat onder het juk gebukt gaat van de Duitse bezetting en het collaborerende Vichyregime. Katarina heeft werk gevonden als redactrice bij een tijdschrift. Haar oom, meneer Lion, wil zich als jood zoveel mogelijk aan de Duitse discriminatieregels houden. Plichtsbewust schroeft hij een bordje op zijn fabriek dat duidelijk maakt dat men te doen heeft met een joods bedrijf en ook tegen de gele jodenster op zijn kleren heeft hij niet echt wat in te brengen. Hij houdt de moed er in, maar Katarina deelt zijn optimisme niet. Zelf probeert zij haar afkomst zoveel mogelijk te verhullen, wat oom Lion haar kwalijk neemt.
Lion dreigt z’n fabriek kwijt te raken als die onder toezicht van de Duitsers gesteld wordt, meer bepaald onder het Franse pennenlikkertje Ducarme. Competentie om een bedrijf te leiden, heeft Durcame niet, maar hij bezit een kwaliteit die hem toch aan het roer van het bedrijf brengt: hij wordt gedreven door een diepe haat voor joden. Het gekke is dat Ducarme na het verstoten van Lion alsnog met hangende pootjes de raad van Lion vraagt. En opnieuw toont Lion zich plichtsbewust op de werkvloer. Maar zoals gezegd: verlinken of verlinkt worden, het blijft als een zwaard van Damocles boven de personages hangen.
De tekeningen en inkleuring zijn extreem sfeervol. De details en interieurs doen denken aan het betere werk van Tardi. Maar in tegenstelling tot deze laatste, hebben we hier te maken met een zeer realistisch verhaal vanuit verschillende oogpunten. We zien ook dat in tijden van oorlog het niet evident is om te weten wie je vriend of vijand is. Bovendien kan je vijand ook je vriend zijn en vice versa. Het is verfrissend om eens een verhaal te lezen met de Tweede Wereldoorlog op de achtergrond waarbij goed en slecht niet stereotiep wordt voorgesteld, buiten de voorstelling van de Gestapo dan.Het leest in elk geval als een trein en het is verwachtingsvol uitkijken naar deel 5!
