De eerste keer dat regisseur Werner Herzog de piloot Dieter
Dengler ontmoette, wist hij het naar verluidt meteen: over deze man
ga ik een film maken. Het is zelfs niet bij één film gebleven: in
1997 maakte hij al de documentaire ‘Little Dieter Needs to Fly’ en
nu is hij terug met de film ‘Rescue Dawn’, die gebaseerd is op het
grote avontuur van zijn vriend Dengler. We wisten wel al langer dat
Herzog iets heeft met sterke mannen. In zijn films legt hij immers
graag de focus op de obsessie en complete overgave van één man,
kijk maar naar ‘Aguirre, der Zorn
Gottes’, ‘Fitzcarraldo’ en ‘Grizzly Man’ (de titels
moet je hem vergeven, de man heeft zijn Duitse roots ook niet zelf
gekozen). Deze prent is eigenlijk niet meer of minder dan een ode
aan Dengler, die op eigen houtje uit een Laotiaans gevangenenkamp
en de omringende jungle wist te ontsnappen.
Dieter Dengler (Christian Bale) is een Amerikaan van Duitse
afkomst die bij het leger gaat omdat dat zijn enige kans is om te
kunnen vliegen. Tijdens zijn eerste clandestiene missie boven Laos
wordt hij al meteen neergehaald en gevangen genomen door de Pathçt
Lao, de Laotiaanse Vietcong. Na de nodige martelingen en
vernederingen ondergaan te hebben, wordt hij naar een kamp gebracht
waar hij een aantal Amerikaanse, Thaise en Chinese gevangenen
gezelschap mag gaan houden. Daar leert hij de paranoïde Eugene
DeBruin (Jeremy Davies) en de zachtaardige Duane Martin (Steve
Zahn) kennen, die al enkele jaren in het kamp zitten. Dappere
Dieter is echter niet van plan om zich zomaar bij zijn lot neer te
leggen en hij begint meteen een ontsnappingspoging te plannen.
De film begint nog maar net of je voelt het al aan je kleine
teen: Herzog kan het nog altijd. Dit compliment heeft hij te danken
aan zijn briljante openingsscène: je ziet hoe een bommenwerper
enorme ontploffingen veroorzaakt en zo het schitterende Laotiaanse
landschap vernietigt. Je hoort echter niets dan prachtige muziek
die beter bij ècht vuurwerk zou passen. Een schril contrast tussen
het visuele en het auditieve dat je meteen bij je nekvel grijpt.
Verder is ‘Rescue Dawn’ eigenlijk meer een verhaal over wilskracht
en overlevingsdrang dan een echt oorlogsdrama en Herzog besteedt
uiteraard weer veel aandacht aan de omgeving. De jungle waarin
Dengler zit, is niet zomaar een kader, maar maakt mee deel uit van
het verhaal, in die zin dat de wildernis een natuurlijke gevangenis
en dus een extra hindernis vormt. De beelden die je te zien krijgt,
zijn werkelijk adembenemend en leiden soms zelfs de aandacht af van
de miserabele situatie van de gevangenen.
Ook dit keer wist Herzog acteurs te vinden die gek genoeg waren
om met hem samen te werken. Als je weet dat hij voor ‘Fitzcarraldo’
een stoomschip letterlijk over een berg liet trekken, snap je
misschien zijn interpretatie van ’toewijding aan de job’. Hoe
veeleisend hij ook was, hoofdrolspelers Christian Bale, Steve Zahn
en Jeremy Davies lieten zich niet kennen. Ze vielen tientallen
kilo’s af (je ziet hen tijdens de film echt wegteren), verorberden
een bordje maden en voerden meer van die onsmakelijke stunts uit.
Vooral Bale levert een prestatie om ‘u’ tegen te zeggen. Hij zet
Dengler neer als een geboren overlever en een onverbeterlijke
optimist – hoe raar het ook klinkt, acteert hij vooral met zijn
ogen. Zelfs na weken van ontbering slaagt hij erin om de
pretlichtjes erin te laten schitteren. Bale toonde eerder in
‘The Machinist’
al hoe ver hij durft te gaan, maar hier maakt hij een ronduit
onvergetelijke indruk. Zelden gun je een personage zo erg een goede
afloop.
Petje af ook voor de manier van filmen van Herzog. Hij pakte het
niet altijd even conventioneel aan, maar koos regelmatig voor een
camera ‘die deel uitmaakt van de personages’. Zo is er een scène
waarin Duane op een vlot ligt en Dieter naast hem in het water
hangt. Hoewel het een gevaarlijke bedoening was, heeft Herzog deze
scène vanuit het water gefilmd, zodat de kijker niet gewoon
toeschouwer is, maar mee lijkt te drijven en te vluchten. Zijn
medewerkers konden het niet appreciëren, het publiek des te meer.
Op die manier raak je immers nog meer betrokken bij het verhaal en
is de spanning haast voelbaar. Een leuke extra bij een film die
sowieso al knap in elkaar steekt.
Terwijl de documentaire ‘Little Dieter…’ op enorm veel bijval
van het publiek kon rekenen en een aanzienlijk succes was, kreeg
Herzog voor deze film bakken kritiek over zich heen. Hij zou
mijlenver naast de waarheid zitten en alleen het standpunt van
Dengler belichten. Vooral medegevangene Pisidhi Indradat
(momenteel nog de enige overlevende van het kamp – Dengler stierf
in 2001) en de familie van Eugene DeBruin laten duidelijk merken
dat ze het niet eens zijn met Herzogs versie van de feiten. Ze
vinden dat DeBruin nogal eenzijdig wordt afgeschilderd en volgens
hen had Dengler helemaal niet zo’n groot aandeel in de ontsnapping.
De regisseur gaf echter al ruiterlijk toe dat hij enkel Dieters
versie van de feiten belicht heeft en voegde eraan toe: ‘Wie feiten
wil, moet een telefoonboek lezen. Mijn film gaat over een diepere,
extatische waarheid.’ Voor een geschiedenislesje moet je dus niet
bij Herzog zijn, wel voor een spannend avonturenverhaal, met als
basis Denglers geschiedenis.
Voor het eerst in zijn carrière heeft Herzog heeft een film
gemaakt die thuishoort in het Amerikaanse, commerciële
filmwereldje, maar tegelijkertijd wist hij zijn eigen visie te
bewaren. Het resultaat is een fascinerend, sterk en intens
heldenverhaal dat niemand onberoerd zal laten.
