Olympia Dukakis,
e.a.
110 min. / Canada/ 2006
Sarah Polley is beslist geen nieuwe ziel in onze kosmos.
Reïncarneren is voor haar even gewoon als vers ondergoed
aantrekken: zij heeft vast en zeker al een reeks zwaarwichtige en
boeiende levens versleten. De maturiteit die ze in haar vaak
complexe acteerrollen legt, is alleszins ongezien (denk aan
‘The Sweet
Hereafter’, ‘My
Life Without Me’ of ‘The Secret Life of
Words’ en je voelt je van slag drie kilo zwaarder). Ze bezit
een speciale gave om met veel wijsheid en de juiste bezieling
gevoelige portretten van gebroken of fragiele vrouwen in te
kleuren. Dat ze klaar was om haar eigen film te maken, verbaast
niemand. Het acteren beheerst ze, het was gewoon een kwestie van
het juiste script in handen krijgen om ook áchter de camera haar
vleugels te spreiden. Alice Munro’s kortverhaal ‘The Bear Came Over
the Mountain’ trok haar over de streep en ze voelde de
onbedwingbare drang om dit serene liefdesgedicht naar het doek te
vertalen. ‘Away From Her’ bevestigt alleen maar ons vermoeden: ze
haalt ook het beste in anderen naar boven.
Fiona (Julie Christie) begint dingen te vergeten: het woord voor
‘wijn’ ontglipt haar, ze zet per ongeluk een braadpan in de
diepvriezer… Dingen die ze niet meer kan benoemen verliezen hun
bestaansreden en zelf heeft ze ook een beetje het gevoel dat ze mee
vervaagt. Gelukkig kan ze rekenen op Grant, haar man met wie ze al
wol, leder, hout, papier, porselein, smaragd, zilver én goud op zak
heeft. Hij helpt haar om niet te verdwijnen, is haar steunpilaar in
de zandbank. Hun relatie is teder en diepgaand. Eerst maken ze nog
mopjes over haar verstrooidheid, maar eens de diagnose gesteld, is
Fiona vastbesloten: ze wil haar man niet tot last zijn en wil zich
laten opnemen. De instelling Meadowlake houdt wel streng vast aan
een mensonterende regel: de eerste maand mag Fiona geen bezoek of
contact hebben, – een maatregel die vooral uitgevonden lijkt om het
voor de verpleging gemakkelijker te maken. Wanneer Grant na dertig
dagen popelend als een kleuter terugkeert naar de instelling, weet
zij niet meer wie hij is. Ze herkent hem niet. Het is alsof ze een
‘eternal sunshine’ heeft laten uitvoeren, hem uit haar geheugen
heeft laten wissen, maar dan op natuurlijke wijze en zonder de
bedrading en machines… Haar gedachten aan hem verslensen
langzaamaan, zij verdwijnt, maar hij ook een beetje met haar.
Machteloos moet hij toekijken vanop de zijlijn, hoe hij niet meer
in haar wereld past en hoe ze toenadering zoekt tot één van de
andere patiënten…
‘Away From Her’ is een eenzame afdaling naar de wachtkamer waar
het licht elk moment kan uitvallen (en toch ook weer aanfloepen in
heldere momenten): Alzheimer. Een moeilijk thema dat Sarah Polley
breekbaar als een filterdun vaasje op tafel durft te leggen. De
film geeft een goed beeld van hoe het er in zo’n tehuizen aan toe
kan gaan: de Alzheimerpatiënten verliezen hun ‘menselijkheid’ onder
de scepter van de directrice, die hen als consumptieproducten
beschouwt – in contrast met de volharding van Grant, die Fiona elke
dag blijft bezoeken.
Polley hanteert hierbij een ongewone vertelwijze, eentje voor de
goede verstaner. Ze kiest niet voor de gemakkelijke weg van een
duidelijk rechtlijnig aftakelingsproces, maar werkt met korte
sleutelmomenten en laat in het begin ook parallel een toekomstige
gebeurtenis in stukjes gehakt door het verhaal lopen. Een licht
warrige structuur, net als een potje geschudde herinneringen.
De weinige woorden die in de mond worden genomen, zijn vaak
citaten uit boeken, die niet concreet over dementie gaan, maar wat
filosofischer aandoen. Er worden trouwens maar kleine aanwijzingen
gegeven naar haar Alzheimer – we worden niet overstelpt met
voorbeelden, maar in ons hoofd vullen we de rest aan: hoe een
beestje in haar hoofd zit en één voor één haar gedachten opeet. Het
korte termijngeheugen moet er het eerst aan geloven. De oude
herinneringen blijven vaak het langst zitten, ze zitten het diepst
ingeworteld. Het zijn nu nét die herinneringen die Fiona het liefst
zou vergeten. Door haar ziekte vervagen haar recente dolgelukkige
jaren in haar sneeuwhuisje en komt het verleden en daarmee haar
gekwelde gevoelens rond het bedrog van haar man des te scherper
naar boven. Ze zijn heel gelukkig samen, maar de wonden zijn nog
niet helemaal genezen. We kunnen kiezen wat we ons willen
herinneren en wat we willen vergeten. Fiona heeft hier geen
controle meer over.
Meer nog dan over Alzheimer, gaat ‘Away From Her’ over liefde en
de beproevingen die zelfs een ijzersterk koppel moet doormaken.
Polley’s film begint waar de meeste romantische films zelfs in de
verste verte nooit aan toe komen: bij het samen oud worden. Je zou
zelfs kunnen stellen dat de film niet eens over Alzheimer gaat,
maar dat het puur als metafoor gebruikt wordt voor de
miscommunicatie tussen de twee, iets dat als een branddeur tussen
hen is komen te staan. Polley legt hun relatie respectvol en
eerlijk vast. Ze heeft hiervoor geen honderd en één flashbacks
nodig: een shot van enkele elegante voeten in sandalen is genoeg
voor de suggestie dat Grant het in het verleden niet zo nauw nam
met de huwelijkstrouw. Maar eveneens zegt de blik in zijn glazige
ogen genoeg over wat hij nu doormaakt: nooit meer terugkunnen naar
vroeger, zijn vrouw onder een glazen stolp zien zitten, maar haar
niet kunnen aanraken.
Julie Christie als Fiona zien we in ‘Away From Her’ op een mooie
manier vervagen. Direct and vague. Sweet and
ironic. De actrice bezit met haar 66 nog steeds een schoonheid
waar de spiegel van Sneeuwwitjes stiefmoeder spontaan van kapot zou
springen. Geen wonder dat Gordon Pinsett eigenlijk maar weinig
hoeft te zeggen om zijn onmacht en verdriet te uiten: hij acteert
vooral via zijn fysieke aanwezigheid, en de weemoed die op z’n
schouders hangt, denken we er zelf bij. “Here comes the
elevator on the left, where there is a man with a broken heart,
broken into a thousand pieces.”
Het is pas op het einde dat Polley zich wat verslikt in
sentimentaliteit, wanneer ze het verhaal een té harde duw in de
goede richting geeft met een onwaarschijnlijke, verhaalplichtige
afronding. Maar ‘Away From Her’ is toch een teder filmpje geworden,
dat badend in witte overbelichting en drijvend op ‘Harvest Moon’
van Neil Young als een vergeet-mij-nietje door de sneeuw prikt:
eenzaam, fragiel, maar uniek in zijn soort en toch ook het
koesteren waard.
