Tien jaar na ‘Scarface’, vormden
regisseur Brian De Palma en Al Pacino opnieuw een team voor
‘Carlito’s Way’, en dat decennium tussentijd heeft zich duidelijk
laten voelen. Waar ‘Scarface’ een
bij vlagen briljante misdaadfilm was, die echter te lijden had
onder z’n eigen excessen en de haast ondraaglijke gortigheid van al
z’n personages, is ‘Carlito’s Way’ een veel rijpere film – woede en
een misantrope blik op de mensheid hebben plaats moeten maken voor
medeleven en een oprechte emotionaliteit. Wanneer Tony Montana aan
het einde van ‘Scarface’ stierf, was
dat z’n verdiende loon en daarmee uit. Van Carlito Brigante zit het
verzamelde publiek tegen beter weten in te hopen dat hij zal
overleven – het eindresultaat is een film waarmee we veel
makkelijker een emotionele link kunnen leggen en die dan ook veel
langer nazindert.
Aan het begin van de film zien we hoe Carlito, een drugdealer uit
de Bronx die vijf jaar eerder de bak werd ingedraaid, wordt
vrijgelaten nadat bleek dat de openbare aanklager (James Rebhorn)
bewijsmateriaal vervalst had. Carlito beweert een veranderd man te
zijn: hij wil uit het criminele milieu stappen, heeft plannen om
een eigen bedrijfje op te starten ergens op een tropisch eiland en
wil bovenal dat iedereen hem met rust laat tot hij voldoende geld
bij elkaar kan krijgen om die overstap naar een kalm, legitiem
leven te maken.
Dat is echter buiten zijn advocaat gerekend. Sean Penn is vrijwel
onherkenbaar (en heeft de beste rol in de hele film) als Kleinfeld,
een man van de wet die tijdens de vijf jaar van Carlito’s
gevangenschap echter met volle overtuiging naar de andere kant is
overgelopen – hij snuift drugs als een menselijke stofzuiger en is
betrokken in allerlei wansmakelijke deals met het schorem dat hij
vertegenwoordigt. Terwijl Carlito het beleid van een discotheek
overneemt om aan geld te komen en ondertussen zijn oud lief
(Penelope Ann Miller) gaat opzoeken in een poging de brokken te
lijmen, werkt Kleinfeld hem, zonder dat hij het weet, steeds verder
de miserie in. Eén van Kleinfelds cliënten verplicht de advocaat er
immers toe hem te helpen bij een ontsnappingspoging. Kleinfeld
vraagt Carlito als een vriendendienst om hem te vergezellen – de
gevolgen zullen niet te overzien zijn.
De Palma maakt hier een misdaadfilm, jawel, maar wat ‘Carlito’s
Way’ zo speciaal maakt, is het feit dat het hart van de film elders
ligt. Carlito is een zeer duidelijk uitgewerkt personage, met
simpele motivaties: hij wil uit het leventje stappen, hij wil zijn
verleden achter zich laten. Maar het verleden blijft steeds aan hem
trekken, het wereldje slokt hem telkens opnieuw op. Als publiek
kunnen we zien hoe oprecht zijn gevoelens zijn, maar naarmate de
film verdergaat, slinken zijn kansen zienderogen om levend en wel
uit zijn situatie te geraken. Het heeft iets tragisch om een man
met goede bedoelingen te zien vechten tegen z’n omgeving en tegen
de reflexen uit z’n eigen jeugd, omdat je weet dat dat soort
gevechten tenslotte niet gewonnen kunnen worden.
Al Pacino speelt de rol vrijwel uitsluitend met een weemoedige blik
op z’n gezicht – achter z’n ogen schuilen vele jaren miserie. Dit
is een man die teveel heeft meegemaakt, teveel heeft gezien. Hij
weet echter nog steeds hoe de straat werkt, het duurt niet lang
voor hij het ritme heeft teruggevonden – wanneer er een val wordt
opgezet voor hem en een neef van ‘m, die een drugsdeal heeft
georganiseerd, doorziet hij dat meteen en zijn instincten van
vroeger komen terug tot leven. Het is gek hoe je de veranderingen
letterlijk op Pacino’s gezicht kunt waarnemen. Carlito wordt zich
bewust dat er iets niet pluis is en zijn verstand begint meteen
overuren te draaien om een oplossing te bedenken. Pacino maakt
schijnbaar moeiteloos die overgang van ietwat vermoeide oudere man,
die bovenal z’n biezen wilt pakken en verdwijnen naar het paradijs,
naar geslepen straatjongen die z’n oude trucs nog niet verleerd
is.
Het is echter Sean Penn die de show steelt als Kleinfeld – een
klein, opgefokt kereltje die zó plat ligt van de dope dat je nooit
kunt voorspellen wat hij zal doen of wanneer. Penn gaat niet alleen
schuil onder een hallucinante pruik (je moét al wel aan de drugs
hebben gezeten om dat kapsel te bedenken), maar zorgt ook zelf voor
een fysieke en mentale metamorfose. Vergelijk z’n gebruikelijke
diepe, lijzige stem, met het snel, hoog getater dat hij hier laat
horen – het is bijna ongelooflijk dat dit dezelfde man is. Penn is
hier één brok gesjeesde energie en hij helpt aanzienlijk om de film
vooruit te stuwen.
De Palma blijft daarenboven een meester in het opzetten van grote
showstukken, zogenaamde set pieces. De aanval op het leven van
Carlito en z’n neef aan het begin van de film is slechts een
opwarmertje – het échte vuurwerk komt er op het einde. De laatste
25 minuten van de film bestaan vrijwel integraal uit een lange
achtervolging die z’n climax beleeft in een treinstation (alweer
een station, net als in ‘The Untouchables’). Het is ronduit
meesterlijk hoe De Palma die situatie construeert: eerst zet hij
Carlito aan één tafel met een resem onheilspellend uitziende
gangsters die een zwaar vermoeden hebben dat Carlito betrokken was
bij de ontsnappingspoging van Kleinfelds cliënt. Carlito weet dat
zij dat vermoeden. En de gangsters weten dat Carlito weet dat zij
dat vermoeden. Enfin, de spanning aan die tafel is te snijden,
hoewel er niets van wordt uitgesproken. Op dàt punt zitten we al op
het puntje van onze stoel, en De Palma schept er een duivels
genoegen in om die scène eindeloos te rekken. En dàn krijgen we pas
die lange, briljant georchestreerde achtervolging. Het hele laatste
half uur van ‘Carlito’s Way’ is meesterlijke, ongemeen spannende
cinema.
Toch nog minpuntjes? Ach ja, Penelope Ann Miller is nu eenmaal een
lichtgewicht als actrice- haar hele relatie met Carlito komt nogal
geforceerd over, niet alleen omdat Miller op z’n best op de tweede
rang thuishoort, maar vooral ook door de manier waarop haar rol
geschreven is. Op een bepaald moment staat Carlito voor haar deur,
maar zij laat het kettinkje erop zitten en zegt hem suggestief:
‘If you can’t get in… You don’t get in.’ Misschien ken ik
alleen maar het verkeerde soort vrouwen, maar zou er ergens een
dame zijn die nog niét aan een datingprogramma op VT4 heeft
deelgenomen en dat soort dingen zegt? Nee toch?
Niet dat het veel uitmaakt – ‘Carlito’s Way’ is het soort film dat
drie dagen nadien nog in je bloedstroom zit. Technisch even
geweldig als ‘Scarface’, maar
ditmaal zowaar mét een hart. Een bloedend, vertrappeld hart waar we
over de loop van de film oprecht om gaan geven.
