Waar zouden moderne schrijvers en filmmakers zijn zonder hun
katholieke trauma’s? Niets waar je zoveel inspiratie uit kunt
halen, lijkt het wel, dan uit de vergrijpen die plaatsvinden in een
biechtstoel, zedig toegedekt door een pij of habijt. Peter Mullan,
de regisseur van ‘My Name Is Joe’ en ‘The Claim’, maakte ‘The
Magdalene Sisters’, een film die wel een zusterstuk genoemd kan
worden voor ‘Song For A Raggy Boy’.
Beide films behandelen grosso modo hetzelfde thema: de
systematische uitbuiting en mishandeling van weerloze slachtoffers
door een niets of niemand ontziende clerus. ‘The Magdalene Sisters’
kwam begin 2003 al in de zalen, maar was daar zo snel weer
verdwenen dat het nu pas is, met de dvd-release, dat ik hem onder
ogen heb gekregen. Wat ik te zien kreeg, was bepaald geen subtiele
cinema, maar daarom nog niet minder effectief.
We volgen drie jonge Ierse vrouwen tijdens hun verblijf in één
van de Magdalene Sisters Asylums, een keten commerciëel ingerichte,
door nonnen van de orde van St. Magdalena uitgebaatte wasserijen.
Hier werden jonge vrouwen die als ongewenst werden beschouwd door
hun familie of de maatschappij gedumpt, om te boeten voor hun al
dan niet ingebeelde zonden met onophoudelijke slavenarbeid. Rose is
net bevallen van een kind, zonder dat ze getrouwd is – haar baby
wordt opgegeven voor adoptie, en Rose zelf wordt tegen haar wil bij
de Magdalene Sisters afgeleverd. Tijdens haar eerste nacht huilt ze
van de pijn in haar borsten, aangezien ze niet van haar moedermelk
afraakt. Een ander meisje raadt haar aan de pijn simpelweg te
verbijten en niets te doen, aangezien de zusters boos zullen worden
indien ze melk afscheidt op de lakens.
Margaret werd verkracht door haar neef tijdens een
huwelijksfeest, en in pure Thomas Hardy-stijl krijgt ze zelf de
schuld van het voorval in de schoenen geschoven. Haar familie wil
niets meer van haar weten, en zo belandt ook zij bij de zusters. En
dan is er nog Bernadette, die niets anders ten laste gelegd kan
worden dan dat ze te knap is en teveel jongens het hoofd op hol
brengt.
Via die drie hoofdfiguren krijgen we een blik op het leven bij
de zusters Magdalena – een leven van voortdurende vernederingen en
zware arbeid. De zondige vrouwen worden vanaf het begin ontdaan van
hun identiteit, ze mogen niet met elkaar praten en elke stap die ze
zetten kan een reden zijn voor een mentale of fysieke represaille.
Ontsnapping is schijnbaar onmogelijk – we krijgen vrouwen te zien
van in de vijftig of zestig, die zich nauwelijks nog iets anders
kunnen herinneren dan hun leven bij de zusters, en vaak hun
verstand al lang geleden verloren hebben.
Dit alles is schijnbaar echt gebeurd – een titel aan het einde
van de film vertelt ons dat de laatste wasserij pas dichtging in
1996. Peter Mullan vertelt het verhaal van de meisjes zonder te
proberen enige schijn van nuance hoog te houden. De moeder overste
van dit veredeld concentratiekamp, Sister Bridget, wordt
geïntroduceerd terwijl ze gretig het geld zit te tellen dat de
slavenarbeid die ze uitbuit heeft opgeleverd. Tijdens één
onvergetelijk harde scène, verplichten twee andere nonnen de
meisjes om zich uit te kleden en op een rij te gaan staan.
Vervolgens gaan ze wreed giechelend punten toekennen voor grootste
borsten, kleinste borsten, het meeste schaamhaar, ondertussen
continu vernederende opmerkingen spuiend. ‘The Magdalene Sisters’
had als ondertitel “Sadist Bitch Nuns On Wheels” kunnen hebben, zó
subtiel is de film. Net als in ‘Song For
A Raggy Boy’, wordt er geen enkele poging ondernomen om na te
gaan waarom de nonnen doen wat ze doen, en net als in die andere
film, blijft dat een grote tekortkoming waar je je maar moeilijk
overheen kunt zetten. Maar ‘The Magdalene Sisters’ is en blijft,
alle inhoudelijke tekortkomingen ten spijt, een uitstekend
geregisseerde film, die enkel een emotionele ervaring wilt bieden,
en daarin slaagt ook. Is het manipulatief? Reken maar van yes. Maar
het wérkt.
In de eerste plaats werkt het omdat Mullan als regisseur slim
genoeg is om zich niet te laten afleiden door overbodige
zijspoortjes. In ‘Song For A Raggy
Boy’ werd het drama regelmatig onderbroken voor weinig ter zake
doende flash-backs naar de Spaanse burgeroorlog, die dan voor de
gelegenheid van een sepiakleurige flou artistique voorzien werden.
Die scènes braken de spanning van de situaties, maar niets daarvan
hier. Mullan vertelt een strikt rechtlijnig verhaal, is in niets
anders geïnteresseerd dan in de ervaring van de meisjes. Dat zorgt
ervoor dat de visie van de film erg beperkt is (zoals gezegd, we
komen niets over de nonnen te weten buiten hun wreedheid), maar
daardoor wordt het ook erg gemakkelijk om mee te voelen met de
hoofdpersonen.
Mullan filmt op een erg sobere manier, en gebruikt voortdurend
close-ups om een claustrofobische sfeer te creëren. De muren van
het Magdalene Asylum lijken naarmate de film vordert steeds
dichterbij te komen. Dat is een truc die Mullan leende van Sidney
Lumet, die speciale lenzen gebruikte om dezelfde indruk te wekken
in ’12 Angry Men’ – de ruimtes
waarin de situaties zich afspelen, worden altijd maar kleiner, tot
je je als kijker echt benauwd gaat voelen. Zelfs wanneer de
personages zich buiten bevinden, blijft de regisseur dicht op hun
huid zitten – de leefwereld van de meisjes in St. Magdalene, is
maar zo groot als de luttele vierkante centimeters in hun schedel,
de enige plaats waar ze nog vrij kunnen zijn.
‘The Magdalene Sisters’ is volstrekt ongenuanceerde, zwaar
manipulatieve cinema. Maar er wordt zo sterk geregisseerd en
geacteerd (door een schare aan grotendeels onbekende, maar zeer
doorleefd spelende dames), dat je moeilijk kunt ontkennen dat de
film z’n doel wel degelijk bereikt. U zult nooit meer op dezelfde
manier naar een non kijken.
http://miramax.com/the_magdalene_sisters/
