‘Wait a minute, you ain’t heard nothing
yet.’ Met die tekstregel, die ondertussen zozeer gemeengoed is
geworden dat haast niemand nog weet dat hij oorspronkelijk uit een
film kwam (laat staan welke film), voegde variétéartiest en acteur
Al Jolson in 1927 een nieuw aspect toe aan het medium film: geluid.
‘The Jazz Singer’, de film waarin hij de bewuste quote uitsprak,
ging de geschiedenisboeken in als de eerste geluidsfilm en de
filmwereld zou nooit meer dezelfde zijn. Geluid zou een revolutie
teweegbrengen waar het concept ‘3D’ (gelukkig) nog niet van kan
dromen. Het betekende immers niet alleen de geboorte van een nieuw
en populair genre, de van Broadway overgewaaide musical, het
betekende ook en vooral de ondergang van een resem iconische
sterren van het stille scherm. Mary Pickford! Douglas Fairbanks!
Buster Keaton! Harold Lloyd! Lillian Gish! Gloria Swanson! Allemaal
verdwenen ze eerloos uit de bioscopen. Maar de één zijn dood is de
ander zijn brood: waar de geluidsfilm het einde van de carrière van
enkele iconen van die tijd betekende, vulden al snel nieuwe – en
sprekende – gezichten, zoals die van Greta Garbo en Marlene
Dietrich, het cinemascherm. Over die tegenstelling handelt ‘The
Artist’, een stille film die ongegeneerd eer betoont aan de meest
invloedrijke periode die zevende kunst doormaakte.
Filmster van dienst is in dit geval George Valentin
(Jean Dujardin), een acteur die het publiek vermaakt met Douglas
Fairbanks-achtige stunts en dito snorretje en tot groot jolijt van
zijn producer (John Goodman) steeds volle zalen trekt. Wanneer hij
tijdens een première met een jong meisje (Bérénice Bejo) uit het
publiek op de foto gaat, is heel filmminnend Amerika in de ban van
de nieuwe verschijning. Ze ruikt haar kans en begint in de
filmindustrie te werken als figurant en achtergronddanseres. Na een
nieuwe en semi-amoureuze ontmoeting met Valentin, tekent hij de
tache de beauté op haar gezicht die haar uiteindelijk
bekend zal maken: Peppy ‘Beauty Spot’ Miller is geboren. Terwijl
Valentin haast niet meer aan de bak komt nu het publiek sprekende
sterren wil horen, begint Miller aan een steile klim naar de top en
wordt zij een van de populairste gezichten van de talking
pictures. Keerzijde van de medaille is dat de afstand tussen
haar en Valentin, die steeds meer wegkwijnt en op de dool raakt,
onoverbrugbaar wordt.
‘The Artist’ is op zich een joekel van een
anachronisme. In een tijd waarin 3D, motion capture en special
effects haast even belangrijk worden als de acteurs, grijpt
regisseur Michel Hazanavicius terug naar een stijl die tachtig jaar
geleden haast volledig verdween: ‘The Artist’ is, op de slotscène
en een geweldige droomsequentie na, volledig in stille modus
gedraaid. Tel daar nog even bij dat er geen spatje kleur is te
bekennen gedurende de hele prent en dat de film is opgenomen in het
klassieke 4:3 beeldformaat, en je krijgt een exemplaar dat haaks
staat op pakweg ‘The Three Musketeers’ of ‘The Adventures of
Tintin’. Maar laat dat alstublieft geen reden zijn om niet naar
‘The Artist’ te gaan kijken: dit is, ironisch genoeg, immers één
van de beste films die vandaag in de grote zalen loopt.
Het is natuurlijk moeilijk om te bepalen in welke
mate je voorkennis over de vroegste periode van de cinema moet
hebben, temeer daar Hazanavicius wel eens durft spelen met
geschiedkundige grapjes – als Valentin in het ziekenhuis belandt,
ligt hij niet toevallig op kamer 27 – maar als u het ons vraagt, is
hij niet vergeten om zijn film ook voor die kijkers die niet of
minder met stille films vertrouwd zijn, aanlokkelijk genoeg te
maken. Waarin Hazanavicius bovenal geslaagd is, en wat niet
gemakkelijk geweest kan zijn, is om de charme van de stille
klassiekers naar vandaag over te brengen. Dat heeft niet alleen te
maken met de oude technieken die hij op gepaste en inventieve wijze
gebruikt, maar ook met de uitgekiende sets – de art nouveau
cinemazalen zien er werkelijk prachtig uit – en de sterke
prestaties van de twee hoofdrolspelers.
Want die zijn natuurlijk essentieel om de plot te
belichamen, en een geloofwaardig personage neerzetten zonder ook
maar één woord te uiten, is makkelijker gezegd dan gedaan. Jean
Dujardin (u kent hem misschien als Lucky Luke of de in Frankrijk
populaire ‘OSS 117’-films, ook van de hand van Hazanavicius) en
Bérénice Bejo (mevrouw Hazanavicius) zetten echter allebei een
prestatie neer die niet moet onderdoen voor die van hun illustere
voorgangers uit de jaren ’20. Vooral Dujardin, die voor zijn rol
als Valentin al de prijs voor beste acteur in Cannes won, voelt
zich bijzonder in zijn sas als de gladde filmster die het succes
aan een rotvaart uit zijn handen voelt glippen. De fratsen die hij
uithaalt met zijn hondje, hadden bovendien niet misstaan in een
film van Keaton of Chaplin, maar werken vandaag de dag nog altijd –
om maar even aan te tonen dat sommige humor tijdloos is. Let ook op
de cameo van Malcolm McDowell, die zelf in de vergetelheid raakte
na zijn hoofdrol in de catastrofale sandalenporno van
‘Caligula’.
Toch ook nog even vermelden dat het scenario,
eveneens van de hand van Michel Hazanavicius, een knap staaltje is
van vroeg melodrama, een genre dat behoorlijk populair was in de
jaren ’20 en jaren ’30, en ook vandaag nog steeds weet te bekoren.
Het getuigt van kunde dat de regisseur-scenarist zich strikt aan de
typische Hollywoodformule van het genre houdt en toch nog steeds
een scenario schrijft dat boven de middelmaat uitsteekt. Voor
sommigen zal het einde dan ook misschien iets te typisch en te
melig zijn, maar anderzijds past het perfect binnen het kader van
de genrehommage, waarin de Fransman zijn film maakt.
Charlie Chaplin was dus niet de enige die na de
komst van de geluidsfilm er nog steeds mee weg kwam om stille films
te blijven draaien. ‘The Artist’ is een film die, tachtig jaar
later, een eerbetoon is aan een vervlogen tijdperk en tegelijk ook
zoveel meer, en nestelt zich nu al in de eindejaarslijstjes. We
kunnen dan ook alleen maar hopen dat niet alleen de filmfans en
nostalgici zich laten verleiden tot het bekijken van dit bescheiden
meesterwerkje.
