U hebt mij niet nodig om u te vertellen dat er bepaalde
fundamentele verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen: mannen
kunnen parkeren, vrouwen niet. Vrouwen zijn in staat om rationeel
te blijven denken, ook in het gezelschap van een aantrekkelijk
exemplaar van het andere geslacht, mannen zijn hopeloos op dat
gebied. En zo blijft alles een beetje in evenwicht. Een ander
aspect hiervan is de bizarre voorliefde die veel vrouwen lijken te
hebben voor het werk van Jane Austen. Mannen hebben doorgaans de
tering aan Austens romantische schrijfsels – “Mr Shaftwell heeft
wel vijf keer met me gedanst!”, waarop een hele resem gibberende
freules simultaan begint te giechelen. U kent dat soort toestanden
wel. Maar de dames schijnen het allemaal prachtig te vinden. Gezien
de voortdurende populariteit van Austen, en het feit dat ‘Pride and
Prejudice’ één van haar meest gelezen romans is, is het eigenaardig
dat deze nieuwe verfilming van regisseur Joe Wright de eerste is
sinds 1940. (‘Bridget Jones’s Diary’ nemen we daarbij even niet in
aanmerking, hoewel de plot van die roman en film weinig meer is dan
een update van Austens boek.)
Het verhaal draait rond de familie Bennet, die rond 1796 een nogal
verpauperde status inneemt in de sociale rangorde van het
landelijke Hertfordshire. Vader Bennet (Donald Sutherland) is een
slaperige figuur die alles best vindt, moeder (Brenda Blethyn)
daarentegen, leeft in constante doodsangsten dat ze haar vijf
dochters niet tijdig uitgehuwelijkt zal krijgen aan rijke mannen.
Een economisch gezond huwelijk lijkt immers de enige manier om de
belabberde financiële situatie van de familie te verhelpen. Dan
komen er echter twee welgestelde mannen in een nabijgelegen
landhuis wonen: de fatterige Mr Bingley (Simon Woods) en Mr Darcy
(Matthew McFadyen), een donderwolk op twee benen die pertinent
weigert te glimlachen. Oudste dochter Jane gaat achter Bingley aan,
tweede dochter Elizabeth (Keira Knightley) lijkt voornamelijk
redenen te bedenken waarom ze Darcy niet kan uitstaan. Maar schijn
kan bedriegen en al gauw komt Elizabeth erachter dat er onder het
strenge oppervlak van Darcy meer schuilgaat dan ze had kunnen
vermoeden.
Echt diepzinnig zijn die boeken van Jane Austen nooit geweest – in
essentie ging het altijd over een jong, naïef meisje dat zichzelf
wereldwijzer achtte dan ze werkelijk was, en tegen het einde van de
roman een nogal voor de hand liggend lesje over zichzelf en de
wereld had geleerd. Zoals hier: ga nooit af op uiterlijke schijn.
Wat haar romans echt interessant maakt, is het beeld dat ze
gaandeweg (en allicht onbewust) schetst van de morele en sociale
codes van haar tijd. Vrouwen werden buiten het openbare leven
gehouden – ze hielden zich bezig met het huishouden, ze lazen veel,
deden naaiwerk en wachtten ondertussen op het volgende bal waarop
ze zich mochten vertonen. In zekere zin waren ze koopwaar, wiens
hoogste ambitie een huwelijk met een rijke man was. Austen
verwerkte die toestanden in haar verhalen, niét omdat ze een exposé
wou schrijven over de verschrikkelijke manier waarop vrouwen werden
kleingehouden, maar gewoon omdat dat de wereld was waarin ze
leefde. Op dezelfde manier sprak ze ook telkens opnieuw over de
verschillen tussen rijke en minder rijke families, tussen Lords,
Ladies en het gewone volk. Jane Austen wordt nu nog steeds gelezen
en geanalyseerd door academici overal ter wereld, door iets dat ze
grotendeels onbewust deed.
Voor hedendaagse films worden juist deze elementen echter dik in de
verf gezet, en zo ook hier: Brenda Blethyn gaat pijnlijk over de
top als moeder kloek die haar dochters zo snel mogelijk een
huwelijk (eender welk huwelijk) in wil duwen. Wanneer Elizabeth
haar verwijt dat ze schijnbaar aan niks anders dan aan trouwen kan
denken, antwoordt ze: “Wacht maar tot jij vijf dochters hebt – waar
zul jij dan aan denken?” Op dezelfde manier krijgen we een scène
tussen Elizabeth en haar oudere zus, die komt meedelen dat ze zal
gaan trouwen met Mr Collins, een kwal van een vent die Elizabeth
zelf net heeft afgewezen. “Ik ben al 27 en ik heb geen
vooruitzichten. Wat moet ik anders doen?” Deze interpretatie van
‘Pride and Prejudice’ draait voor een groot deel rond het gebrek
aan opties dat vrouwen hadden in die tijd – je moést trouwen,
anders was je simpelweg een mislukking. Het probleem daarbij was
natuurlijk dat je als vrouw maar weinig mogelijkheden had om met
mannen in aanraking te komen (letterlijk én figuurlijk). Regisseur
Joe Wright maakt er dan ook een punt van om veel nadruk te leggen
op kleine intimiteiten, zoals een terloopse aanraking van twee
handen – veel verder raakten ze niet in die tijd vooraleer ze
getrouwd waren.
Elke film gebaseerd op Austen heeft natuurlijk een immense afgrond
in tijd en cultuur te overbruggen tussen de periode waarin de roman
zich afspeelde en het heden. Om onze vervreemding van de corsetten
en de ouderwetse levensstijl enigszins te temperen, wendt Wright
zich tot de ironie die ook al in de roman volop aanwezig was.
‘Pride and Prejudice’ is een zedenkomedie, waarin het gekir van de
dames op mannenjacht heel vaak voor komische doeleinden wordt
gebruikt. Let op een scène waarin de dames van het gezin Bennet in
absolute wanorde een loom uurtje in de studiekamer doorbrengt.
Plots kloppen Mr Bingsley en Mr Darcy aan, en op luttele seconden
weten de vrouwen zich een ingestudeerd air van keurige
vrouwelijkheid aan te meten – hun haar ligt ogenblikkelijk goed, de
kamer wordt vierklauwens opgeruimd, de kleren worden gefatsoeneerd
en zo kunnen ze weer volk ontvangen. Leuk.
Ook visueel weet Wright perfect waar hij mee bezig is. We krijgen
prachtige, lange shots, vooral tijdens de balscènes, die de acteurs
de mogelijkheid geven om hun scènes in één keer helemaal uit te
spelen. Het gebruik van een constant bewegende camera zorgt er
trouwens ook voor dat ‘Pride and Prejudice’, met z’n pompeuze
dialogen en soms nogal protserige emoties, toch niet te statisch
gaat aanvoelen.
‘Pride and Prejudice’ is dus een zeer professionele, intelligente
film, gemaakt door mensen die begrijpen waar het boek voor staat en
dat zeer helder weten te vertalen voor een hedendaags publiek.
Keira Knightley en Donald Sutherland zijn de uitschieters in een
cast waar – op een onfortuinlijke Brenda Blethyn na – weinig op
valt aan te merken en de prent ziet er geweldig uit. Oké, de tweede
helft had gerust een tiental minuutjes korter gemogen, maar tot
daaraan toe. Vrouwen, rekruteer gerust uw mannen om hiernaar te
gaan kijken.
