In de Amerikaanse staat Utah vindt in januari elk jaar de hoogmis van de onafhankelijke film plaats: het Sundance Film Festival. Het festival is een viering van autonome filmmakers die met beperkte mogelijkheden, een bij elkaar geschraapt budget en het nodige bloed, zweet en tranen hun filmproject op poten hebben gezet. Het is telkens met argusogen uitkijken welk talent zich nu weer opwerpt als de hope and glory van de moderne cinema. De laatste jaren stelde het festival dan ook niet teleur. Films als Super Size Me, Frozen River, The Cove, Precious en Winter’s Bone ontgroeiden allemaal hun independent-statuut en vonden hun weg naar de mainstream, soms zelfs naar de Oscars. Met Martha Marcy May Marlene was het niet anders. Het regiedebuut van Sean Durkin werd met open armen ontvangen door de critici en werd zelfs geprogrammeerd in Cannes. En met rede, want Durkin levert een beklijvend psychologisch portret af waarvan je ruggengraat samentrekt.
Martha Marcy May Marlene vertelt het beklemmende relaas van de jonge Martha (Elizabeth Olsen). We treffen haar op het moment dat ze de gemeenschap ontvlucht waar ze de afgelopen maanden haar leven heeft doorgebracht. We krijgen kort een blik op een vredige en bosrijke omgeving waar harmonie lijkt te overheersen. Toch straalt er angst van Martha haar gezicht af en wil ze deze plaats zo snel mogelijk ontvluchten, als een dief in de nacht. Eens veilig en ver weg contacteert ze vol wanhoop haar zus Lucy (Sarah Paulson), die in al haar bezorgdheid Martha in huis neemt. Eerst lijkt alles peis en vree en lijkt Martha tot rust te komen bij haar zus, tot Martha verontrustend asociaal gedrag begint te vertonen. Ze vindt het niet meer dan normaal om naakt te gaan zwemmen, stelt brutale vragen aan haar zus en diens echtgenoot(Hugh Dancy) en kruipt ongevraagd in het bed van haar zus terwijl deze aan het vrijen is met haar man.
Geleidelijk krijgen we ook een beeld van waar dat sociaal gestoord gedrag vandaan komt. Martha behoorde tot voor kort tot een hechte commune, een verborgen gemeenschap die sterk doet terugdenken aan de The Family van Charles Manson. Ze leefde onder het juk van de charismatische leidersfiguur Patrick (John Hawkes), die met zijn doordringende persoonlijkheid een sterke greep houdt op een gemeenschap aan beïnvloedbare en verloren zielen. Vrouwen zijn ondergeschikt en staan in voor de was, de plas en de vleselijke lusten van Patrick.
Debuterend regisseur Sean Durkin laat de periode van Martha bij haar zus en haar verblijf bij de sekte vlekkeloos in elkaar overlopen. Op die manier schetst hij zowel een akelige en ongemakkelijke psychologische studie van een onstabiel persoon, als een intrigerende inkijk in een van de maatschappij losstaande gemeenschap. Martha Marcy May Marlene is een film die je als kijker beetje bij beetje weet te omsluiten tot wanneer het verhaal haast een claustrofobische uitwerking kent. Durkin houdt zijn vertelstijl zeer bedeesd en geeft het allemaal iets spookachtig mee, een wereld gehuld in een constante mistige waas. Aangenaam is dat de film amper het standpunt van Martha verlaat. Je wordt steeds betrokken in haar verwarring. Hoewel ze veilig bij haar zus is, kan ze de ervaringen van voorheen nooit van zich afschudden en plant Durkin zijn montage zo in dat die verwarring tastbaar wordt. Plotseling springt de ene tijdsperiode naar de andere, waardoor je als kijker even een korte desoriëntatie beleeft. Voor sommigen misschien irritant, maar wij vonden dat die techniek de psychologische omkadering van Martha en de doordringende invloed van de sekte mooi verstevigde.
Martha Marcy May Marlene is een film die je nekharen de hoogte instuurt en een bijna even awkward gevoel nalaat als naar de dokter gaan voor een colonoscopie. Straffe cinema, toch tot een bepaald punt, want de perfecte film heeft Durkin nu ook weer niet afgeleverd. Daarvoor wil hij veel te intelligent overkomen, waardoor hij enkele cruciale dingen negeert. Tijdens haar verblijf in de sekte krijgt Martha van Patrick de naam Marcy May. Het sociaal gestoord gedrag dat ze bij haar zus vertoont zou je kunnen beschrijven als Marcy May die constant in gevecht is met Martha. Martha is zo geïndoctrineerd geweest in de gebruiken van Patrick en zijn volgelingen dat Martha nooit de overhand krijgt van de door Patrick geboetseerde Marcy May. Durkin is zo gefocust op die interne strijd van Martha, dat hij nooit de moeite doet om ons een beeld te geven van de Martha van voor al de feiten. Wie was dat meisje? Wat heeft haar aangezet om zich aan te sluiten bij een sekte? Die vragen geven je als kijker het gevoel dat je nooit echt grip krijgt op het personage, waardoor je jezelf emotioneel minder betrokken voelt.
Godzijdank voor Elisabeth Olsen. De jongste telg van het geslacht Olsen (je weet wel, die irritante tweeling) levert een verrassende tour-de-force van een acteerprestatie. Ze weet te beklijven met een acteerprestatie die zeer frivool en kwetsbaar is, maar dan wel snel kan omslaan in verwarring, paniek en angst. Ze bezit in deze film een asgrauwe schoonheid die haar een overweldigende kwetsbaarheid meegeeft. Daartegenover staat de dreiging van John Hawkes. Heb je een acteur nodig die een imposante redneck moet spelen? Bel John Hawkes, want net als in Winter’s Bone haalt de acteur weer zijn beste doordringende blik boven die recht door je ziel gaat. Zijn personage Patrick is aimabel, geruststellend en charmant, maar tevens zeer onvoorspelbaar en beangstigend.
Martha Marcy May Marlene is een film die onder je huid kruipt, maar zich daar niet voorgoed weet te nestelen. Daarvoor blijft het scenario van Sean Durkin te specifiek geconcentreerd op de nasleep van Martha’s avonturen bij de sekte. Durkin serveert ook een zeer ambigu einde, dat eerder pretentieus overkomt dan noodzakelijk. Desondanks toch wel een indringend drama dat zeker de moeite is om te ontdekken. Ga dus, trouwe Enola-schaapjes, en bekijk dit bijna-geslaagde pareltje.
