10 Goya’s, 9 CEC Awards, de juryprijs op het San Sebastian Filmfestival en nog een stuk of wat Feroz Awards: het moet al van de gloriedagen van Pedro Almódovar geleden zijn dat een enkele Spaanse film nog eens zoveel prijzen won als La Isla Mínima van Alberto Rodríguez. De film bereikt ons dan ook op een golf van kritische adoratie die altijd een beetje gevaarlijk is; hyperbolen als “beste thriller van de voorbije tien jaar” hebben immers de onaangename neiging om vroeg of laat als een boemerang terug in je gezicht te vliegen. Is La Isla Mínima echt een onvergetelijk meesterwerk? Nee, maar als je je verwachtingen ietwat bijstelt – laat ons zeggen: als je gewoon een degelijke policier verwacht die op een clevere manier aansluiting zoekt bij de recente Spaanse geschiedenis – dan ben je wel aan het juiste adres.
Het verhaal speelt zich af in een onooglijk Zuid-Spaans dorpje, anno 1980. Het Francoregime is nog maar enkele jaren voorbij en zindert dan ook luid na in het collectieve geheugen. Democratie lijkt een onwennig experiment in het land, er is een financiële crisis aan de gang en werk vinden is een uitdaging. Juan (Javier Gutiérrez) en Pedro (Raùl Arévalo) zijn twee flikken uit Madrid die afzakken naar de moeraslanden van het zuiden om de verdwijning van twee tienermeisjes te onderzoeken. Zoals dat gaat in dit soort films, zijn ze absolute tegenpolen: Juan werkte ooit nog voor Franco’s geheime politie en is nu een pragmatische diender geworden die er niet vies van is om sporadisch een fikse mep uit te delen. Hij drinkt te veel en verbergt een niet nader bepaalde ziekte, die hem langzaam maar zeker opvreet. Pedro is jonger, idealistisch en doordrongen van de nieuwe democratische ideeën. Naarmate ze verder doordringen in de geheimen van het armtierige, door de crisis aangevreten dorpje, leren de mannen elkaar steeds meer waarderen.
Op zich is dat natuurlijk een clichématige plot: de twee tegenpolen die dichter naar elkaar toe groeien, een misdaad die de verborgen intriges van een klein dorpje blootlegt en ga zo maar door. La Isla Mínima volgt, althans op een oppervlakkig niveau, de standaardpatronen van de flikkenfilm en blijft daar ook de hele film lang grotendeels trouw aan. Op narratief vlak zul je dus niet snel uit je stoel vallen van verbazing: sporen leiden naar elkaar, er duikt een onthullend stukje cameranegatief op, ook de vader van de verdwenen meisjes blijkt wel eens dingen te doen die het daglicht niet mogen zien enzovoort. Dat soort plotelementen voelen vertrouwd aan; ruil de zwoele moerasgebieden van Zuid-Spanje in voor een donker, ijzig Scandinavië en je kan met hetzelfde basisverhaal perfect een Zweedse krimi in elkaar vijzen.
Gelukkig dan dat bij La Isla Mínima die setting helemaal niet inwisselbaar is. Zoals bij de meeste goede films is de plot hooguit een kapstok is om andere ideeën aan op te hangen. In dit geval: een overtuigend portret van een land in een overgangsfase. Net zoals Juan langzaam maar zeker stervende is, is het Spanje waarin hij opgroeide dat ook en het gebruik van locaties is dan ook doorslaggevend om dat punt duidelijk te maken. Rodríguez is visueel ambitieus in de zin dat hij zijn setting gebruikt om sfeer te scheppen en de historische context voelbaar te maken, maar ook om de motivaties van de personages duidelijk te maken.
Doorgaans werkt dat wonderwel: let op het miserabele huisje waarin de verdwenen meisjes woonden. Slechts enkele kamers met afbladderende muren die worden aangevreten door het vocht van de moerassen. De weinige bezittingen die ze hebben, zijn duidelijk al lang versleten. Zonder er veel uitleg aan op te hangen, snappen we meteen waarom die meisjes daar weg zouden willen, ook al moesten ze daar risico’s voor nemen of verkeerde keuzes maken. Dat noemt men dan visuele storytelling, en Rodríguez is daar consistent erg sterk in. Elke locatie maakt integraal deel uit van het verhaal en versterkt de thematiek, en zelfs rekwisieten zijn consequent doordacht uitgekozen. Hoewel de regisseur zich daar soms ook in laat gaan, met regelmatig ongemotiveerde top shots van de moeraslanden, die wat al te nadrukkelijk de metaforische waarde van de setting etaleren – Spanje is anno 1980 een economisch, sociaal en moreel moeras, we snappen het, ja.
De acteerprestaties zijn sterk, met uiteraard een sterke nadruk op het contrast tussen Javier Gutiérrez en Raùl Arévalo. Rodríguez speelt op een slimme manier met de sympathie van het publiek door van oude rot Juan het meest toegankelijke personage te maken. Ja, hij is corrupt en hij heeft duidelijk een donker verleden, maar hij is ook een emotioneel mens, wiens keuzes altijd begrijpelijk zijn. Pedro is meer recht-door-zee, maar ook afstandelijker, killer en daardoor vreemd genoeg juist minder sympathiek dan zijn partner. De beide acteurs bijten zich gretig vast in die contrasten, en creëren daarmee personages die interessanter zijn op film dan ze wellicht waren in het originele script.
La Isla Mínima is dus een film die het conventionele van zijn eigen plot overstijgt dankzij een goed doordachte regie en een politiek-historische subtext die echt werkt. In dat opzicht roept de film zelfs herinneringen op aan de Amerikaanse cinema van de jaren zeventig, toen genrefilms veel vaker dan nu gebruikt werden om ernstige thema’s uit te benen. (Herinner u Chinatown, het veel te weinig gekende Straight Time, de vroege films van Michael Mann en de verzamelde filmografie van Sidney Lumet.) Het feit dat La Isla Mínima zo wordt opgehemeld door de pers, is dan ook vooral een teken van de verschraling van genrecinema tijdens de laatste twintig jaar – we zijn al zo ongelooflijk blij dat er nog eens een thriller met ambitie en intelligentie wordt uitgebracht, dat we die misschien wat al te snel op een voetstuk gaan zetten. Maar dat het een oerdegelijke film is, daar kan niemand omheen.
