Kunstenaars scheppen kunst met een bepaalde bedoeling. Vanuit een bepaald engagement. Dat laatste kan ontegensprekelijk gesteld worden over Philippe Vandenberg (1952-2009). Bozar wijdt nu een eerste overzichtstentoonstelling aan de tekenwerken van de kunstenaar uit de laatste periode van diens leven, de periode waarin hij in Sint-Jans-Molenbeek verbleef en werkte.
Philippe Vandenberg mag bijna het prototype genoemd worden van de kunstenaar die zichzelf – bewust of onbewust – met een zeker pathos of een zekere mythevorming wist te omgeven. Het begint al met zijn herkomst: eigenlijk heette hij Philippe Vandenberghe. Geboren in een gezin uit Sint-Denijs-Westrem, echt uit het diepe Vlaanderen dus. Met een vader die burgemeester van zijn geboortegemeente werd, liet zoonlief, op het moment van zijn overgave aan de kunst, zijn achternaam veranderen. Vandenberghe werd gewoon Vandenberg.
Zoals bij vele kunstenaars vallen er bij Vandenberg dan ook wel vaker omslagen in diens perceptie te bespeuren, richtingsveranderingen in zijn kunst, een overschakeling naar andere kunstvormen, een diepere beleving van kunst. Na zijn studies begin jaren zeventig koos hij welbewust voor een kunstrichting doorweven van politiek en maatschappelijk engagement. Dat was immers de voornaamste constante, want in de jaren tachtig en negentig ging het zowel op privé- als op kunstenaarsvlak alle kanten uit voor de mens Vandenberg. Hij kon internationaal meesurfen op de boom van de kunstenwereld van eind jaren tachtig, met zelfs een vaste stek bij een galerie in New York. Tot de kunstmarkt ineenzakte en de internationale ambities wat getemperd dienden te worden.
In 2006 verhuisde Vandenberg van Gent naar Brussel. Het is uit deze periode dat de expo in Bozar haar onderwerpen en werken kiest. Het gaat voornamelijk om tekenwerk, sterk geijkt op de lokale situatie in Sint-Jans-Molenbeek, de gemeente waarin hij zijn atelier had. De kunstenaar pikte er vanalles op: de maatschappelijke problemen, het racisme, de actualiteit. Hij gaf zich over aan de grootstedelijkheid, het picturale karakter ervan, de ruwheid, maar ook aan de essentie van het teruggeworpen worden op zichzelf door het leven in een grootstad. Het werk van Vandenberg blijft dan ook niet gespeend van scherpe kritiek op de mensheid, op het eenheidsdenken vooral, samengebundeld in een soort sarcastisch universum.
De expo opent met een aantal statements in een soort stylovorm verwerkt op tekenpapier. Verderop in de tentoonstelling wordt ook de systematiek getoond in het werk, met name via de tekenboeken van de kunstenaar. Steeds (op de trein, te voet, op café) had hij een tekenboek bij dat langzaamaan uitgroeide tot een magnifiek tijdsdocument van zijn dagelijks leven en van de omgeving waarin hij leefde. Thema’s zoals geboorte, verlossing en dood (symbolisch samengevat op een swastikavorm) tonen de diepere gedachten.
De kunstenaar had ook een passie voor het gesproken woord. Tekenend hiervoor is een interview dat aan het slot van de tentoonstelling getoond wordt. Uiteindelijk koos de kunstenaar op 57-jarige leeftijd voor de oplossing die hem toeliet zijn denken en kunst als een geheel aan engagement ter studie achter te laten.
De tentoonstelling wordt opgezet in samenwerking met de Philippe Vandenberg Foundation, beheerd door de kinderen van de kunstenaar, met als curator Barry Rosen. De Foundation tracht het werk toegankelijk te maken, open voor onderzoek, met aandacht voor de onderliggende boodschappen.
Na de expo blijft de bezoeker echter zitten met een fundamentele vraag: wie was de mens Vandenberg en wie was de kunstenaar? En vooral: waar ligt de scheidslijn tussen beiden? Of was er gewoon geen? Deze vraag blijft onbeantwoord.
Philippe Vandenberg. Molenbeek loopt nog tot 3 januari 2021 in Bozar in Brussel.
