In het Hoge Noorden weten ze al langer dat investeren in kunst en onderwijs iets oplevert, met als gevolg dat het internationale jazz- en improvisatiecircuit regelmatig overspoeld wordt door jong talent uit Zweden en (vooral) Noorwegen. Het fijne is dat de voorbije jaren een generatie is opgestaan die het werk van wegbereiders en internationale kanonnen als Mats Gustafsson en Paal Nilssen-Love verder wil zetten.
De verenigende factor voor deze twee jonge bands – trio Momentum bracht een paar maanden geleden z’n debuut uit, kwintet Friends & Neighbors is toe aan album nummer 3 sinds 2011 – is Paal Nilssen-Love’s Large Unit, waarbij twee leden van elke band spelen. Voor Momentum zijn dat bassist Christian Meaas Svendsen en drummer Andreas Wildhagen. Ze vormen ook de ritmesectie van Nakama en Mopti, en brachten het voorbije jaar elk ook een opmerkelijk soloalbum uit. Samen met saxofonist Jørgen Mathisen stonden ze een paar maanden geleden nog in Antwerpen tijdens een concertavond van Sound In Motion, waar ze een even compacte als opvallende set speelden.
Een saxtrio is op zich niets bijzonders in de jazz of vrije improvisatie, maar de drie deden wel erg hun best om op de proppen te komen met een eigen verhaal. De aanzet daarvan is terug te vinden op Momentum, dat van start gaat met twee korte bewegingen van de bassist die ook live te horen waren. In “Gaining” zorgt Meaas Svendsen voor een tergend trage puls, met gespreide basaanslagen die als een slepende hartslag het tempo bepalen. Intussen zijn Mathisen en Wildhagen vooral in de weer met onconventionele geluiden en technieken. Het resultaat is een statig ritualisme dat gaandeweg wat aan kleur wint, maar zich niet uit het lood laat slaan. Het is pas in het staccato tikkende “Maintaining”, waarin sopraansax, drums en gestreken bas een metronoom lijken te imiteren, dat de spanning en het volume een opwaartse beweging maken. Ontploffen doet het niet, maar het krijgt een tandenknarsende, haast geïrriteerde intensiteit.
De twee langere stukken die volgen laten een vrijer en opener verkeer horen, en er wordt meer afgeweken van het conceptuele spel met o.m. textuur en densiteit. In het titelstuk lijkt het wel alsof het trio de tradities van Amerikaans gewortelde freejazz en Europese vrije improvisatie wil uitbalanceren. Meaas Svendsen is hier een stuk dominanter dan de gemiddelde bassist, maar na een paar minuten vallen de stukken samen in een collectieve beweging die het hele terrein verkent van abstractie, detailinteractie en neurotisch klankspel tot soulvolle expansie, met een behoorlijk veelzijdige performance van Mathisen. Slotstuk “Snake Ballad” gaat van start met een hyperintensieve passage voor sopraansax, maar is vervolgens ingetogener en kaler, met een overheersende warmere gloed van zodra Mathisen de sopraansax inruilt voor de tenorsax.
Friends & Neighbors, intussen al ruim een half decennium actief, heeft met bassist Jon Rune Strøm en trompettist Thomas Johansson ook volk uit de Large Unit in huis, maar hier is het web van connecties intussen nog wat uitgebreider. Samen met drummer Tollef Østvang, vormt Strøm ook de ritmesectie van ijzersterke bands Universal Indians en All Included, en houden ze er een trio met Martin Küchen op na. Ook Johansson zit in All Included en hij leidt het recente helemaal ontbolsterde Cortex kwartet, terwijl rietblazer André Roligheten o.m. deel uitmaakt van Cortex-drummer Gard Nilssens band Acoustic Unity. En dan is er nog sluitstuk/pianist Oscar Grönberg, voorlopig nog wat de wild card van de band of de onbekende factor, maar daar zou snel verandering in moeten komen.
Zoals we al konden vaststellen op Hymn For A Hungry Nation (2015) en tijdens het Winteroor Festival van december 2015, hanteert deze band een heel andere werkwijze dan Momentum. Er wordt gewerkt met composities (van vier leden) en, net als bij Cortex, verwezen naar een tijd waarin traditie én avant-garde, structuur én vrijheid naadloos aan elkaar gekoppeld werden. Door de bezetting, sound en aanpak wordt hier meer dan eens herinnerd aan klassieke Blue Note-sessies van de jaren zestig, maar er is natuurlijk ook de link met Ornette Coleman (Friends & Neighbors was de titel van een album, zoals Universal Indians verwees naar een stuk van Albert Ayler). Opener “What’s Wrong?” (Strøm) mag meteen gelden als een knalvoorbeeld van die aanpak, waarbij het thema wordt geïntroduceerd en Grönberg zich snel laat gelden met een fladderende, steeds krachtiger wordende solo. Het is de start van een variatie aan solo’s en groepspassages waarbij Johansson en Roligheten al net zo’n indruk maken.
In “Melting Snow” kan Strøm zelf zijn niet onaanzienlijk arsenaal in de strijd werpen. Zijn kracht en souplesse zijn intussen gekend. Rolighetens “Jaguar” is de opvallendste van zijn drie composities. Dit vooral door gebruik van de basklarinet, wat de link met Dolphy nog eens versterkt, al wordt de show uiteindelijk gestolen door Johanssons spetterende solo. Grönbergs bijdrage “Friends” gunt eerst het podium aan de blazers, maar hij trekt dan zelf het laken naar zich toe in de tweede helft, met een steeds krachtiger en hoekiger spel dat het boeltje naar een explosie voert. Indrukwekkend. En tenslotte is er nog Johanssons “Duality”, dat het album uitbalanceert door in het midden te zorgen voor een statige hypnose en een weldadige grandeur, onderbroken door een passage van woelige vrijheid. Het kenmerkt de plaat als geheel: geworteld in traditie, voorzien van karakter, comfortabel op de wip tussen werelden. Een band die met een warme vanzelfsprekendheid verschillen toelaat en genereus verenigt. Laat het een geste zijn waar uit geleerd kan worden, op alle niveaus.
Meaas Svendsen en Wildhagen spelen op 4 mei met het recent tot een kwintet uitgebreide Nakama in de Oorstof-reeks van Sound In Motion.
