Dat The Roots voor zijn elfde studioalbum kiest voor Pittsburgh Memory, een collagewerk van de in 1988 overleden kunstenaar Romare Bearden, mag opnieuw geen toeval heten. De groep, die met elk album – middels academische en culturele referenties en verwijzingen in artwork, albumtitels en teksten – naar het verleden en heden van de eigen gemeenschap en haar plaats binnen de Verenigde Staten kijkt, opteert deze keer immers voor een wel heel fragmentarische aanpak die opvallend kunstzinnig aanvoelt.
Naar eigen zeggen is … And Then You Shoot Your Cousin (de titel verwijst naar KRS One’s nummer “Step Into A World (Rapture’s Delight)”) een satirische kijk op het geweld binnen de hiphopwereld en de Verenigde Staten in het algemeen. Dat is op zich niet zo opzienbarend, aangezien het indrukwekkende Undun (2011) al vanuit een gelijkaardig oogpunt vertrok. Maar waar die plaat vanuit het perspectief van een personage vertrok, met als opvallendste kenmerk dat het verhaal van het einde naar het begin verteld werd, laat … And Then You Shoot Your Cousin letterlijk en figuurlijk een veelvoud aan stemmen horen waardoor de collage van de hoes zich ook muzikaal en tekstueel vertaalt.
Toch is zelfs deze aanpak niet het meest opzienbarende aan het album. The Roots heeft immers altijd al gewerkt met gastzangers en mc’s. Wat ditmaal vooral opvalt, is hoe muzikaal divers en soms zelfs vergezocht het album klinkt. Dat The Roots het de luisteraar nooit te gemakkelijk heeft willen maken, kan niemand ontkennen, maar met … And Then You Shoot Your Cousin tast de groep wel heel sterk de grenzen af van menig fan en muziekliefhebber. Nu eens spaarzaam en dan weer op het randje van avant-garde balancerend, roept het album de vraag op of de band het ditmaal niet iets te ver gezocht heeft en of satire wel de juiste omschrijving is voor een plaat die zowat alle richtingen tegelijk uit schiet.
Dat Nina Simone het album opent met “Theme From The Middle Of The Night” is gedurfd maar nog niet zo vreemd, in het bijzonder omdat met het daaropvolgende “Never” een sterke aanzet gegeven wordt. Zolang gastzangeres Patty Crash aan het woord is, mag de echoënde, spaarzame invulling zelfs intrigerend heten. Helaas wordt alles tijdens het middenstuk met Black Thought zozeer tot zijn essentie en minimum teruggebracht dat elke spankracht verloren gaat. Aan de eerste single “When The People Cheer” de moeilijke taak om het album recht te trekken. Het nummer is weliswaar een degelijke en klassieke Rootssong, maar niet eentje die lang in het collectief geheugen zal blijven hangen.
Na twee nummers is het opnieuw tijd voor een hommage/luistersessie met een kleine veertig seconden uit Mary Lou Williams “The Devil” (uit het album Black Christ Of The Andes) alvorens het funky, soulvolle “Black Rock” uit de startblokken schiet en bevestigt hoezeer The Roots zich muziekstijlen niet alleen eigen kan maken maar er ook een eigen stempel op zet. Ondanks een loopse baslijn en staccato orgelklanken weet “Understand” erna slechts met mondjesmaat te overtuigen, want hoe weinig ook op de aflevering valt af te dingen, overtuigen doet het niet. Wanneer daarna met een kort fragment uit het experimentele “Dies Irae” van Michael Chion een bruggetje gemaakt wordt naar het op een ingetogen pianolijn steunende “The Coming”, wordt de dualiteit van het album pas echt duidelijk.
Het nummer ontspoort halverwege immers in een avant-gardistische uitstap alvorens opnieuw aansluiting te vinden bij zijn startpunt en vlotjes over te lopen in het knappe “The Dark” waar The Roots nog even de puntjes op de i zet en ondanks een (nog steeds) spaarzame en ingehouden inkleuring een volle song aflever. Ook “The Unraveling”, met zijn duistere, slepende soul en het meer up-tempo, vals vrolijke “Tomorrow” mogen ingeschreven worden in het grote boek van The Roots-songs. Het afsluitende drieluik toont aan dat de vreemde opbouw en sfeer van … And Then You Shoot Your Cousin geen gevolg zijn van een creatieve impasse, maar dat het net een doordacht en niet altijd even vlot ontcijferbaar album is.
”Gedurfd” en “doordacht” zijn dan ook maar twee van de vele omschrijvingen die op … And Then You Shoot Your Cousin van toepassing zijn. “Vervelend en “gezocht moeilijk” zijn helaas evenzeer te verdedigen, want ondanks alle inspanningen en bewuste stijlbreuken mist het album wel de spankracht die de vorige platen hadden. De kracht van een goede collage ligt in het feit dat ze ondanks haar verschillende bronnen toch een gevoel van eenheid weet op te roepen. Dat laatste is op … And Then You Shoot Your Cousin te weinig terug te vinden. Mogelijk vergt het meerdere luisterbeurten vooraleer het geheel zichtbaar wordt, maar zelfs dan blijft … And Then You Shoot Your Cousin een weinig hapklare brok.
