Het is altijd grappig wanneer een filmverdeler speciale maatregelen neemt tijdens persvisies. Meestal gaat het dan om een panisch angstige beveiliging die piraterij moet tegengaan – ik heb ooit tijdens een voorstelling van een Harry Potter-film securitymensen met nachtvisiebrilletjes in de zaal zien staan – maar in het geval van Shokuzai, een vier-en-een-half-uur durende marathonvoorstelling van een Japanse miniserie, zat het nog anders. Het was blijkbaar de wens van de regisseur dat de film in zijn geheel, bij één enkele gelegenheid, bekeken zou worden, met een pauze na het derde deel, en de distributeur was klaarblijkelijk van plan om die regel strikt te handhaven. Wat ruikt naar onzin, omdat de hele serie oorspronkelijk in vijf afzonderlijke afleveringen werd uitgezonden op de Japanse televisie, maar wel een onweerstaanbaar artistiekerig air aan de hele ervaring gaf. Een Japanse film van vier uur en half! Mét instructies van de regisseur over hoe we hem moeten bekijken!
Blijkt dat Shokuzai (de titel betekent zoveel als “Boetedoening”), in zijn volledige vorm een intrigerend thriller-drama is, met grote ambities, maar uiteindelijk te korte beentjes. Kiyoshi Kurosawa (geen familie vàn) regisseert deze verfilming van de in eigen land blijkbaar erg populaire roman van Kanae Minato. Het verhaal begint met vijf schoolvriendinnetjes van zo’n acht jaar oud. Eén van hen, Emili, wordt op klaarlichte dag meegenomen door een kinderlokker, verkracht en vermoord. De vier anderen hebben de moordenaar duidelijk gezien, maar zijn zodanig onder de indruk dat ze hem niet kunnen beschrijven aan de politie. Emili’s moeder (indrukwekkend gespeeld door Kyoko Koizumi) spreekt een vloek uit over de kinderen: ze zullen geen rust, geen vergiffenis kennen, totdat ze haar hebben geholpen om de moordenaar te vinden.
Dat klinkt als de aanzet voor een bovennatuurlijke thriller, maar Kurosawa (en in eerste instantie natuurlijk Minato) is meer geïnteresseerd in het menselijke aspect van zijn verhaal. De vloek van Emili’s moeder blijkt voornamelijk een self-fulfilling prophecy, die een bijna ondraaglijke mentale en emotionele druk uitoefent op de meisjes. Er hoeven geen spoken of andere paranormale zaken bij gesleurd te worden: de bagage van het verleden zelf is al zwaar genoeg om de levens van de vier meisjes permanent overhoop te gooien. Eén van hen, Sae, raakt verwikkeld in een bizar, pervers huwelijk; nummer twee, Maki, wordt leerkracht, maar kan haar woede niet beheersen; de derde, Akiko, raakt ervan overtuigd dat haar broer zijn eigen kind misbruikt en nummer vier, Yuka, begint een relatie met de man van haar zus. Alle vier zijn ze op hun eigen manier zelfdestructief – ze kunnen niet normaal functioneren in de wereld, wat zich op verschillende manieren uit. De wens om eeuwig kind te blijven, onveranderlijk als een pop, om er maar één te noemen. Of paranoia en agressie tegenover de buitenwereld.
De structuur van de serie – in elke aflevering volgen we één van de vier volwassen geworden meisjes, gevolgd door een afsluiter waarin we Emili’s moeder volgen – zorgt in een marathonvoorstelling sowieso voor een opvallend vlot tempo, omdat we om de vijftig minuten kunnen beginnen aan een nieuw verhaal, dat de voorgaande episodes in een ander licht plaatst en aanvult, maar niettemin een eigen toon en een eigen identiteit heeft. En een hele tijd lang houdt Kurosawa de teugels ook bijzonder strak aan: de eerste drie afleveringen zijn pareltjes van onderhuidse spanning en zorgvuldig opgebouwde suspense. De manier waarop in aflevering 1 de relatie van Sae (Yu Aoi) langzaam maar zeker ziekelijker en beklemmender wordt: knap gedaan. De subtiele satire op het Japanse schoolsysteem in aflevering 2 is geestig en beangstigend tegelijk. En de absolute uitschieter is aflevering 3, waarin Kurosawa en Minato op een knappe manier spelen met subjectiviteit: Akiko (Sakura Ando) verdenkt haar broer van kindermisbruik, maar heeft ze wel gelijk? Wat betekenen die aanrakingen tussen de man en zijn kind? Kurosawa geeft ons nooit een definitief antwoord: hij duwt ons ver genoeg in het standpunt van Akiko opdat we haar zouden volgen, maar houdt steeds de optie open dat ze het zich allemaal slechts inbeeldt. Het resultaat is een schitterend stukje cinema, dat eigenlijk op zichzelf zou kunnen staan als een memorabele halflange film.
Maar dan keer je terug van de door de regisseur opgelegde pauze voor afleveringen vier en vijf en zie je de film voor je ogen afbrokkelen. Aflevering vier is redelijk, maar bevat niets dat echt weet te beklijven. Het verhaal doet te anekdotisch aan, het gaat niet diep genoeg. Deze hele aflevering blijft steken bij een zelfbewuste, nogal flauwe poging om een moderne film noir mét bijpassende femme fatale te maken. Maar dat nog tot daar aan toe. Waar de makers écht in de fout gaan, is in de finale. Plotseling verandert Shokuzai in een ouderwets Miss Marple-verhaal: Emili’s moeder ontdekt een spoor dat haar misschien naar de moordenaar van haar dochter kan leiden, en tuimelt van de ene onwaarschijnlijke plotwending in de andere. Waar Kurosawa in de vorige afleveringen vooral zijn thema’s wilde uitdiepen door middel van vindingrijke, spannende situaties, krijgen we hier gewoon een platte whodunit, die geen moment overtuigt. En dan maakt het niet eens uit hoe fantastisch Kyoko Koizumi is in de rol van gekrenkte moeder.
Ook de beperkingen van het medium televisie laten zich hier en daar voelen, met een HD-fotografie die diepte en textuur mist. Kurosawa weet hoe hij scènes visueel moet opbouwen en zijn shotkeuze is vaak minimalistisch, maar altijd effectief – een eenvoudige opeenvolging van wide shots doet vaak wonderen. Het probleem is alleen dat die shots allemaal even flets belicht, even vlak zijn: ze missen een filmische feel, en dat kan wel eens gaan dwarszitten.
In dat opzicht is Shokudai dus een half gemiste kans. Maar vergis je niet: dit blijft een intelligent, ambitieus werkstuk van een filmmaker die iets te vertellen heeft. Als hij onderweg soms moeite heeft om bepaalde hindernissen te omzeilen, dan is dat maar zo.
