Waar Erich von Stroheim (met ‘Greed’) en P.T. Anderson (bijna
een eeuw later, met ‘There Will Be Blood’) nog terugkeerden naar de
funderingen van Amerika rond de turn of the century, kiest
een klinisch nauwkeurige David Fincher voor een radicaal
eigentijdse setting in zijn groots opgezette bespiegeling over
hebzucht, hoogmoed en eenzaamheid in het land of the free
anno 2010. Toch is ‘The Social Network’ (een titel die zo bijtend
is dat hij haast treurig klinkt) meer dan zomaar een aanklacht
tegen gewetenloos kapitalisme en het verloederen van de goede zeden
in ons postmoderne tijdperk. Fincher graaft in wat misschien wel
zijn beste film tot op heden is immers veel dieper en kiest niet
voor een scherpe kritiek, maar wel voor een bijtende, intelligente
en genuanceerde tijdskroniek, voor de gelegenheid vermomd als een
stijlvol rechtbankdrama. En passant schetsen het
superieure script van ‘The West Wing’-bedenker Aaron Sorkin en de
briljante vertolking van Jesse Eisenberg de nog steeds slechts 26
jaar oude Mark Zuckerberg als een tragische figuur à la Charles
Foster Kane.
‘The Social Network’ vertelt (zoals iedereen onderhand wel weet)
het tamelijk waarheidsgetrouwe scheppingsproces van de sociale
netwerksite Facebook. We volgen Zuckerberg tijdens zijn
studentenjaren in Harvard, zien hoe hij (uit kolere nadat zijn
vriendin hem gedumpt heeft) in luttele uren een website uit de
grond stampt waarvoor hij de servers op de campus kraakt, met het
idee van een exclusieve sociale site op de proppen komt om “de
ervaring van de universiteit online te brengen” en in de
daaropvolgende road to success met iedereen uit zijn
omgeving in conflict dan wel in de rechtbank belandt. De broeders
Winklevoss (beiden vertolkt door Armie Hammer – uitermate coole
naam overigens) beweren dat zij eerst met het idee op de proppen
waren gekomen en Zuckerbergs beste vriend Eduardo Saverin
(toekomstige Spiderman Andrew Garfield) eist van zijn voormalige
kompaan een schadevergoeding van maar liefst 600 miljoen (!)
dollar. Of hoe de weg naar de roem soms erg eenzaam kan zijn.
Niet alleen de titel van de film is ironisch, ook de bekende
slogan waar je afgelopen maanden niet naast kon kijken, druipt van
het sarcasme: “You don’t get to 500 million friends without
making a few enemies.” 500 miljoen vrienden en het is
misschien wel de meest eenzame man op de planeet (Zuckerberg houdt
naast zijn miljarden dollars uiteindelijk niemand over). Eisenberg
levert een fantastische prestatie als het asociale en hoogdravende
wonderkind. Het grootste deel van de tijd hangt hij de klootzak
uit, een omhooggevallen eikel die zijn vrienden weinig gunt,
jaloers is en van het woord “compliment” nog nooit heeft gehoord.
En toch is hij, zoals Fincher en Sorkin graag benadrukken, niet de
slechterik in het verhaal. Er zijn in ‘The Social Network’ geen
winnaars en geen verliezers. Finchers manier van filmen is koud en
berekend, maar als je hem één ding moet nageven, dan is het wel dat
hij geen partij kiest. Hij observeert zonder te veroordelen en zijn
vaak bovendrijvende pessimisme (‘Seven’, iemand?) wordt hier
overwegend achterwege gelaten. Zo is Zuckerberg een sociaal
onaangepaste weirdo die erg hard uit de hoek kan komen en
moeite heeft met normale menselijke gevoelens, maar geen inslechte
mens zoals Daniel Plainview.
Tuurlijk kan je moeilijk naast de wrange observaties over
communicatie in de 21e eeuw kijken en zitten veel
personages (Zuckerberg niet in het minst) elkaar soms een mes in de
rug te duwen. Toch beklijft ‘The Social Network’ vooral doordat
Sorkin van zijn personages mensen van vlees en bloed heeft weten te
maken. De genegenheid van Zuckerberg voor Saverin, zijn affectie
voor het meisje dat hem gedumpt heeft en zijn volledige
incompetentie op vlak van – opnieuw – communicatie maken van hem
een meer kwetsbaar persoon dan je op het eerste zicht zou denken.
Daarbij heeft zijn ambitie minder met financiële hebzucht te maken
dan met een haast abnormale drang om zichzelf te bewijzen. Andrew
Garfield, ondertussen, fungeert dan weer als voice of
reason en injecteert de film tevens met een dosis
menselijkheid. Het duurt even vooraleer de personages echt vorm
aannemen, maar naarmate het verhaal vordert, neemt ook je sympathie
voor alle betrokkenen toe en dat is op zich al een prestatie voor
een film die zich afspeelt in een milieu van rijkeluiskindjes,
overachievers en gehaaide zakenmensen.
Fincher brengt dat allemaal in beeld op een manier die nog het
meest doet denken aan ‘Zodiac’, zijn fenomenale dossierthriller van
enkele jaren geleden. Net als P.T. Anderson met ‘There Will Be
Blood’, toont hij zich hier een volleerd filmmaker die rustig maar
zelfverzekerd, op bijna minimalistische wijze, in beeld brengt wat
hij wil zeggen. Finchers regie is minder opvallend aanwezig dan die
van Anderson, en hij houdt zich iets meer aan klassieke
Hollywoodregels, maar hij is niettemin een meester op vlak van
tempo, (dodelijk efficiënte) stilering en mise-en-scène. De film
bestaat vooral uit gesprekken, doorspekt met beelden van feestende
studenten of druk in de weer zijnde computernerds, maar Fincher
geeft die op zich simpele gebeurtenissen een jachtig gevoel van
urgentie mee die veel scènes doet knetteren van de intensiteit (de
doodeenvoudige openingsscène alleen al). ‘The Curious Case of
Benjamin Button’ was een serieuze tegenvaller, maar maak u geen
zorgen: Fincher is nog steeds een van de beste regisseurs van zijn
generatie.
Op het eerste zicht lijkt ‘The Social Network’ louter een
negatieve waarschuwing tegen de ontmenselijkende werking van
technologie in onze postmoderne consumptiemaatschappij. Die
treurige kijk op menselijk contact anno 2010 zit zeker in de film,
maar tegelijk is het ook een soortement hedendaagse parabel over de
zoektocht naar menselijk contact (Zuckerberg en Saverin begonnen in
de eerste plaats met de site om een paar grieten te kunnen
binnendraaien) en veel meer. Fincher heeft hier een paar films
tegelijk gemaakt: een diepgravend tijdsdocument, een intrigerende
karakterstudie, een complex dossierdrama en een tragisch verhaal
over vriendschap. Die veelgelaagdheid in combinatie met de
vertolkingen, het scenario en de beklemmende score van Trent Reznor
en Atticus Ross zorgen ervoor dat ‘The Social Network’ een vrijwel
feilloos stuk cinema is geworden.
“Mark Zuckerberg is the youngest billionaire in the
world,” besluit de film terwijl Mark in zijn eentje naar een
flikkerend computerscherm zit te kijken. Een simpel statement met
een onderkoelde toon, droevig en gelaten in haar eenvoud. Net als
de film zelf tegelijk kil en aangrijpend. Voor een keer mag u
gerust de hype geloven: ‘The Social Network’ is écht een
meesterwerk.
