Met de 150ste verjaardag van zijn werk ‘On the Origin of
Species’ heeft Charles Darwin anno 2009 wellicht nog nooit zo in de
belangstelling gestaan als nu. In 1859 werd zijn evolutietheorie
door velen afgedaan als godslastering, terwijl nu, nu we zoveel
rationeler zijn geworden en de dogma’s van extreme religie in de
moderne westerse wereld geen gewicht meer hebben… zijn
evolutietheorie nog steeds door velen wordt afgedaan als
godslastering. De wereldpers biedt al een heel jaar profielen van
Darwin, heeft er ons allemaal nog eens aan herinnerd wat de man nu
eigenlijk zei in zijn bekendste werk (wat nog wat ingewikkelder
ligt dan gewoon “de mens stamt af van de apen”) en bovenal werd er
gefocust op de voortdurende controverse, vooral in leven gehouden
door mensen die nog steeds willen geloven dat het leven op aarde
begon met twee naakte geliefden en een pratende slang in een tuin.
Een biopic over Darwin was een logische stap, maar stel je voor:
ondanks de aanwezigheid van zeer bankable acteurs als Paul
Bettany en Jennifer Connelly, heeft ‘Creation’ nog steeds geen
Amerikaanse verdeler gevonden – men is blijkbaar te bang voor de
backlash van religieus rechts.
En dat terwijl die weirdos eigenlijk maar weinig te vrezen
hebben van ‘Creation’, een conventioneel, überklassiek romantisch
drama dat nergens buiten de lijntjes van het genre kleurt.
Regisseur Jon Amiel gebruikt de ontstaansgeschiedenis van ‘On the
Origin of Species’ louter als achtergrond voor een melodrama over
een koppel dat een kind verliest – dat de man in dat koppel
gaandeweg een werk schreef dat de relatie tussen kerk en wetenschap
voor altijd zou veranderen en een fundamentele verschuiving zou
veroorzaken in de denkwijzen van de westerse mens, is een punt dat
af en toe wordt aangehaald, tussen de huilbuien door.
Bettany speelt Charles Darwin, die zich anno 1858 heeft
opgesloten in zijn landhuis, waar hij ligt te verkommeren van
verdriet om zijn jong gestorven dochter Annie (Martha West). Darwin
geeft zichzelf de schuld van haar dood, en hoewel ze het nooit
hardop zal zeggen, merken we dat zijn vrouw Emma (Connelly, ook in
het echte leven Bettany’s partner) stiekem hetzelfde denkt. Darwins
collega’s en vrienden Hooker (Benedict Cumberbatch) en Huxley (Toby
Jones in een piepklein bijrolletje) proberen hem te overhalen om
eindelijk het werk te schrijven waarvoor hij al twintig jaar
research aan het doen is – een werk dat, zoals Huxley het uitdrukt,
“eindelijk de wereld zal verlossen van die oude tiran, God”. Het
schrijf- en rouwproces worden voor Darwin na een tijdje zo goed als
inwisselbaar, maar hij blijft zitten met het probleem dat Emma
diepgelovig is, en zich aan God vastklampt om zich over de dood van
Annie heen te zetten – wat zal het voor haar, en voor hun huwelijk
betekenen als hij nu een boek schrijft waarin hij God de doodsteek
geeft?
Er zijn niet veel films die zoveel kansen krijgen en vervolgens
laten liggen als ‘Creation’. Jon Amiel had kunnen focussen op het
conflict tussen man en vrouw, gelovig en ongelovig. Hij had de
controverse kunnen tonen die ontstond toen ‘On the Origin of
Species’ uiteindelijk werd gepubliceerd, om op die manier
parallellen te trekken met de manier waarop die zelfde discussie nu
nog wordt gevoerd. Hij had zelfs terug kunnen keren naar Darwins
reizen, waar hij de observaties deed die leidden tot zijn theorieën
(in alle eerlijkheid worden enkele flash-back wel degelijk aan die
reizen gewijd, maar die zijn kort en oppervlakkig). Al die
benaderingen hadden interessante films kunnen opleveren, maar wat
doet Amiel? Hij reduceert heel dat boek tot een soort wraakactie –
Darwin die God een loer wilt draaien omdat die zijn dochtertje
heeft laten sterven.
In de praktijk komt ‘Creation’ neer op een nogal voor de hand
liggend melodrama vol woeste huilbuien en acteurs die hun meest
getormenteerde gezicht mogen trekken. Amiel probeert met man en
macht om het schrijven van ‘On the Origin of Species’ volledig te
linken aan het privéleven van Darwin, waarmee hij suggereert dat
wetenschappelijke nieuwsgierigheid of een wens om de menselijke
kennis te vergroten er eigenlijk maar weinig mee te maken hadden –
waar het echt over ging, was zijn persoonlijke twijfel over het
bestaan van God, en zijn verdriet om zijn kind. Da’s erg handig
samengevat om te passen binnen een filmstructuur, maar ook
gruwelijk simplistisch.
Niet dat ‘Creation’ slecht gemaakt zou zijn, wel in tegendeel.
De beeldvoering is, net als alles in de film, oerklassiek maar
keurig afgeborsteld, met proper gekadreerde shots, bescheiden
camerabewegingen die nergens de aandacht op zichzelf vestigen en
een kleurenpalet met overwegend aardekleuren, afgewisseld met meer
blauw voor de flash-backs. Flash-backs die overigens ook worden
aangeduid door de haarlijn van Paul Bettany, die lijkt te komen en
gaan als de rijzende zee.
Bettany speelt een knappe rol als Darwin – hij krijgt regelmatig
monologen voor de kiezen in ronkende, 19de eeuwse zinsconstructies
die nog geen lachertje kunnen zijn geweest om geloofwaardig uit z’n
strot te krijgen, maar hij weet er verrassend goed weg mee. De
felle emoties die eigen zijn aan de rol – zo moet hij zich af en
toe boos maken op zijn dode dochter wanneer die iets tegen hem zegt
dat hij niet graag heeft – leveren ontzettend veel gevaar voor
melodramatische uitschuivers, maar Bettany levert een erg
gecontroleerde prestatie af. Jennifer Connelly doet het niet slecht
als Emma, maar heeft een deprimerend klein rolletje als gelovige
huisvrouw die ter elfder ure (fluister het) toch haar man steunt in
zijn werk. Haar Brits accent zit even goed als haar corset, maar ze
blijft een schaduwachtig personage, dat volledig ten dienste staat
van Darwin zelf. Benedict Cumberbatch is oké als Hooker en de
geweldige Toby Jones mag hier helaas maar in één scène zijn gezicht
laten zien – maar wat een genot om naar die scène te kijken.
Pathos alom dus, maar wat een boeiend en relevant verhaal had
kunnen zijn over een man die de wereld zo fundamenteel veranderde
dat er nog steeds ruzie over wordt gemaakt, eindigt als een
melodrama van dertien in een dozijn. Een knap gefilmd en geacteerd
dozijn, maar niettemin.
