92 min. /
UK / 2006
Het heeft mij altijd enigszins bevreemd wanneer
mensen verbaasd reageren op alweer een krantenartikel over geweld
op school. “Hoe is zoiets mogelijk,” is de vraag die steeds opnieuw
wordt gesteld, terwijl de correcte vraag natuurlijk is: “Hoe is het
mogelijk dat het niet veel vaker gebeurt?” Geen enkele
bevolkingsgroep is zo van nature weerzinwekkend als de pubers van
deze wereld (ik kan het weten, ik was zelf namelijk een bijzonder
weerzinwekkende puber), en dan ga je volwassen mensen verplichten
om daar meer dan twintig uur in de week mee door te brengen. Geen
wonder dat er klappen vallen. Wat mij veel meer verrast, zijn de
verhalen over leerkrachten die het aanleggen met hun leerlingen.
Het is al erg genoeg dat je urenlang naar hun van overtollige
lichaamsvetten en -oliën glinsterende gezichten moet kijken, maar
je ook nog eens door hen laten aanraken? Yuck.
Dat soort verhalen staan nochtans regelmatig in de betere
tabloids, en het is ook het gegeven van ‘Notes on a
Scandal’, de nieuwe film van Richard Eyre, de man die ons enkele
jaren geleden het nogal afgrijselijke melodrama ‘Iris’ gaf. Judi
Dench gaat schuil onder een hallucinant oude wijvenkapsel als
Barbara Covett, een verbitterde lerares aan een doorsnee middelbare
school, die door niemand graag wordt gezien maar door zowat
iedereen – collega’s zo goed als leerlingen – wordt gevreesd. Elke
avond spuit ze haar genadeloze kritiek op de hele wereld in haar
dagboeken, een kroniek van frustratie en walging. Wanneer Sheba
Hart (Cate Blanchett) kunstles komt geven op de school, verandert
Barbara’s leven echter volledig. De oude vrijster ziet in Sheba een
instant-hartsvriendin die haar wel eens even uit haar eenzaamheid
zal sleuren. Die pasverworven vriendschap wordt zwaar op de proef
gesteld wanneer Barbara er achter komt dat Sheba een verhouding
heeft met een vijftienjarige leerling. De oude dragonder belooft
Sheba om te zwijgen, maar in ruil daarvoor eist ze een steeds
prominentere plaats op in haar leven. Barbara dringt zich op,
bemoeit zich met Sheba’s gezin en verlangt voorrang op alles en
iedereen.
Van veraf bekeken heeft de plot van ‘Notes on a Scandal’ bijna
iets ‘Fatal Attraction’-achtigs: een persoon is zodanig geobsedeerd
door het idee deel uit te maken van het leven van een ander, dat ze
daarvoor zeer creepy dingen begint te doen. Oké, er worden
nog net geen konijnen gekookt, maar hetzelfde basisidee is er wel,
en wordt door Richard Eyre tijdens het eerste uur zeer helder
uitgetekend. Barbara is zo verschrikkelijk eenzaam in haar allicht
niet geheel vrijwillig opgenomen rol van taaie schoolfrik, dat ze
zich met een absurde overgave stort op elke vriendschap die zich
aandient. In een bepaalde vorm is dat een universeel gegeven, iets
dat ons allemaal wel eens overkomt: we willen graag een speciale
rol spelen in het leven van een ander, we willen nodig
zijn, en soms push je dat dan te hard en zet je teveel druk op een
vriendschap. C’est la vie, veronderstel ik – de meeste
mensen zien dan wel in dat ze verkeerd bezig zijn en doen het
rustiger aan, maar wat als je daar nu eens absoluut niet toe in
staat bent? Da’s een boeiende vraag, hoewel het antwoord dat er in
de climax van de film op wordt gegeven, nogal tegenvalt.
Richard Eyre doet nochtans boeiende dingen met de set-up van
zijn verhaal. Sommige mensen hebben hem al verweten dat ‘Notes on a
Scandal’ homofoob zou zijn, omdat Barbara duidelijk seksuele
gevoelens voor Sheba heeft – en op die manier zou de film dan weer
passen in het lesbian psycho-subgenre. Maar dat is dan
buiten de nuances in het scenario gerekend – Barbara is inderdaad
lesbisch; ze gluurt naar Sheba’s décolleté, bewaart verloren
gewaaide haren, streelt Sheba’s armen en ga zo maar door. Maar dat
die verliefdheid omslaat in obsessie, is simpelweg het gevolg van
haar isolement. Laat iemand maar lang genoeg alleen op een kamertje
zitten en homo of hetero, zo iemand gaat gewoon gekke dingen doen
om aandacht te krijgen. De manier waarop Eyre die seksuele
spanningen in de film weet te verwerken zonder ooit écht openlijk
te worden is erg knap – het woord “lesbisch” wordt nooit gebruikt
en de vraag is maar of Barbara ooit aan zichzelf denkt in die
termen. Waarschijnlijk niet – ze analyseert anderen genadeloos,
maar die mentale x-ray op zichzelf richten doet ze nooit.
De regisseur (en scenarist Patrick Marber) doen ook interessante
dingen met de structuur van de film. De eerste akte van het
verhaal, ongeveer een half uur lang, wordt exclusief verteld door
de ogen van Barbara. Dan, tijdens de tweede akte, wordt dat
perspectief doorbroken en volgen we het standpunt van Sheba,
wanneer ze vertelt over haar relatie met de vijftienjarige jongen
en we de directe gevolgen daarvan voor haar gezin te zien krijgen.
Voor het laatste half uur en akte drie keren we dan weer terug naar
Barbara. Da’s een erg literaire structuur, met in feite twee
ik-vertellers die elkaar afwisselen, maar het effect daarvan is dat
de hele film bijzonder strak aanvoelt. ‘Notes on a Scandal’ duurt
een zuinige 92 minuten en dat is er niet één teveel. Het afwisselen
van perspectief laat de filmmakers onder andere toe om erg
economisch te werk te gaan. Elke scène telt.
Wat ook kan tellen, zijn de acteerprestaties: Judi Dench is
heerlijk onderkoeld als cynische madam, en slaagt er wonderwel in
om regelmatig de barstjes in de ijskoude facade van haar personage
te tonen, zonder ongeloofwaardig te worden. Cate Blanchett weet dan
weer een persoon te spelen die ongelooflijk domme dingen doet maar
toch de sympathie van het publiek weet te behouden – ook niet
evident. De scènes tussen haar en haar jonge verovering hadden heel
gemakkelijk grotesk kunnen worden, maar een ingehouden regie en
vooral behoedzaam, zeer goed uitgecalculeerd acteerwerk van
Blanchett zorgen ervoor dat dat vermeden wordt.
Het is pas tegen het einde dat de hele film pijnlijk uit de
bocht gaat. Een interessant verhaal vertellen was blijkbaar niet
het probleem; er een geloofwaardige resolutie aan geven is iets
heel anders. De prent vervalt plotseling in een nogal hysterische
schreeuwmarathon en de makers lijken Dench ook net iets té dreigend
te willen maken. Het boeiende aan haar personage was juist dat ze
in essentie een treurige oude vrijster was; zo treurig dat ze foute
dingen deed. Aan het einde lijkt ze bijna de T-1000 uit ‘Terminator
2′, maar dan met een kleurspoeling. Het helpt ook niet dat de
muziek van Philip Glass véél te nadrukkelijk aanwezig is – elke
emotie wordt er anderhalf uur lang met de voorhamer ingebeukt door
Glass z’n strijkers en pianisten. Wanneer aan het einde de emoties
dan toch al wat te ver worden gedreven, maakt hij het nog veel
erger.
Maar goed, teleurstellende finale of niet, ‘Notes on a Scandal’
is in ieder geval een compacte, knap gemaakte film met uitstekende
acteurs en een eerste uur dat er mag wezen. Let’s hear it for
the ladies.
