Avant-gardisten van Vlaanderen, unite!. Na een stilte van een paar jaar is het meest eclectische orkest van het land terug met een nieuw studioalbum: Psychoscout. Zoals gewoonlijk: gelàchen!
Terwijl Fukkeduk uitblonk in geweldige masturbatoire fantasieën die geboetseerd werden met elementen uit (hard-)rock en de carnavaleske exploten van Rahsaan Roland Kirk en Henry Threadgill, en X-Legged Sally progressieve rock en Zappaiaanse waanzin te lijf ging vanuit avant-garde hoek, staat bij Flat Earth Society (FES) de "jazz" iets meer centraal. Wat niet betekent dat de gemiddelde fan van het genre aan zijn trekken komt. Net zoals Charles Mingus de Ellingtontraditie onderuit haalde met een sardonische mengeling van respect en een gebrek aan ernst, zo ook blijkt dit project een uitlaatklep voor een op hol geslagen balorkest, veertien gesjeesde melomanen die onder leiding van opperhoofd Peter Vermeersch acht decennia jazz door de mangel halen, en passant wat rotzooien met moderne klassiek, filmmuziek en allerhande exotica, om uiteindelijk een hyperkinetische en provocerende bastaard te serveren.
De nadruk mag bij FES dan minder op de rockelementen liggen dan bij andere projecten van de leden, toch spelen er zich dingen af die gefundenes fressen zijn voor liefhebbers van kabaal en experiment in de marge. Ze zijn niet voor niets de enige Belgische kliek die een release op Mike Pattons Ipecac Recordings kan voorleggen. Het geluid staat met een (verkeerd) been in de klassieke big band traditie van Count Basie, Duke Ellington en Woody Herman — swingend, sensueel en uitgelaten —, maar is ook doordrenkt van free jazz en doorgedreven genreverkrachtingen zoals bij Frank Zappa & John Zorn. De bende heeft er geen probleem mee om binnen één en dezelfde song te zwalpen van een noir soundtrack, naar opzwepende ritmes en een bombastische hoekigheid die meer te maken hebben met Stravinsky’s Sacre du Printemps dan "Take The ’A’ Train".
Taaie kost dus, maar wel spul dat door de weelderige ophoping van geluid ook na meerdere beluisteringen nog geheimen blijft prijsgeven — voor elk instrument minstens een draaibeurt is ons credo. De eerste vier songs leggen een boeiend en vlekkeloos parcours af dat de veelzijdigheid van de band belicht. "Anthem 2004" is de schijnheilige introductie, de melancholische lokker die vanuit pianogepingel op zoek gaat naar meeslepend drama. "Clusterthing", de titel zegt het al, is schizofrene ambrasmuziek, ratelende pseudochaos met even veel gezichten als wendingen, die worden aangedreven door hectische tempowisselingen, withete blazerpartijen die op hol geslagen wespen imiteren en gestoorde noise-uitbarstingen; hardboiled cool meets Tex Avery. Veel geslaagde solo’s, maar vooral: een virtuoze Teun Verbruggen, die in minder dan zeven minuten bewijst van alle markten (ook degene waar u niet durft te komen) thuis te zijn.
"Gulls & Buoys" neemt de voet van het gaspedaal als een gestileerde, sexy brok die beelden van heupwiegende Franse deernes langs brede boulevards oproept. "Edward, Why Don’t You Play Some Blues", dat de intro van Bobby Timmons’ "Moanin’" citeert, is geen swingende hardbop, maar zotte jungleblues met een verstuikte gitaarsolo van gastmuzikant Roland Van Campenhout, die meer klinkt als Marc Ribot of Billy Jenkins dan Albert of B.B. King. Deze veelzijdigheid wordt de hele plaat aangehouden, en er worden nog hogere eisen gesteld. "Hilton’s Heaven" (voor Herman Brood) combineert woord (nog eens Roland) en muziek, daarna is het zwoegen tijdens het solofestijn "In Between Rivers", het aan Zorns hommages verwante "LAX", en het Zappa-eerbetoon "Snaggletooth". Gelukkig zijn er rustmomenten als "Lie To Me", een ingetogen ballad in Burt Bacharach-stijl, en "Waterman", dat flirt met klezmer.
Door z’n lange speelduur en hoge ADHD-factor is het beluisteren van Psychoscout een boeiende, maar arbeidsintensieve ervaring. In tijden waarin zoveel bands beweren de luisteraar voor een uitdaging te stellen is het alleszins een belevenis een band te horen die de daad ook bij het woord voegt. M.a.w.: hoog tijd om te bewijzen dat u (m/v) écht ballen aan uw lijf heeft. TOET, TOET, PEUT!
