Billy Wilder was een regisseur die altijd op zoek was naar de
grenzen van wat het conservatieve Hollywoodsysteem hem toeliet, met
z’n cynische gevoel voor humor, z’n vaak moeilijke thema’s
(alcoholisme in ‘The Lost Weekend’, de zelfkant van de
filmindustrie in ‘Sunset Boulevard’) en z’n visie op seks. In
zekere zin was seks voor Wilder de ultieme grap die de natuur met
de mensheid heeft uitgehaald: we willen het allemaal, we lopen
allemaal continu met onze kop tegen een muur in onze pogingen om
eraan te geraken, maar als puntje bij paaltje komt is het toch niet
genoeg – eens we het hebben gehad, willen we méér, en het is dan
dat we domme dingen gaan doen. Voor een mooie illustratie daarvan
kunt u best ‘Double Indemnity’
bekijken. ‘Some Like It Hot’ wordt regelmatig de beste komedie
aller tijden genoemd, en was voor 1959 een gewaagde film in z’n
behandeling van dat onderwerp. Mannen die zich als vrouwen
verkleden was sowieso al een risqué uitgangspunt, maar wat Wilder
ons hier geeft, gaat nog verder: personages die in niets anders
geïnteresseerd zijn dan in seks, die zich vrijwel uitsluitend
uitdrukken in dubbelzinnige one-liners en een hoofdactrice die
constant over het scherm paradeert alsof ze haar borsten probeert
voorbij te steken maar er niet in slaagt.
Jack Lemmon en Tony Curtis spelen Jerry en Joe, twee muzikanten die
tijdens de drooglegging, in 1929, getuige zijn van een afrekening
in de maffia van Chicago. De twee slaan op de vlucht en besluiten
zich als vrouwen te verkleden, zodat ze kunnen onderduiken in een
vrouwelijke muziekgroep die enkele weken gaat spelen in Florida. In
die band bevindt zich echter zangeres Sugar Kane (Marilyn Monroe),
die Joe’s hoofd op hol brengt, terwijl Jerry de aandacht trekt van
een miljonair die in Florida overwintert (Joe E. Brown in een
geweldig bijrolletje).
En daarmee zijn we vertrokken voor één van de allerbeste
screwball-films. Eén van de kenmerkende eigenschappen van dat
genre, is de gewaagde humor ervan, en niemand is in dat aspect zo
ver gegaan als Wilder. Lemmon en Curtis verkleden zich als vrouwen
om te ontsnappen aan gangsters, dat is hun motivatie – en dat is
dan ook meteen de énige motivatie die niks met seks te maken heeft.
Het misdaadaspect dient als motor voor de film, maar eens de beide
mannen hun rokken aanhebben en op de trein stappen naar Florida met
een bende vrouwelijke muzikanten, hebben Wilder en zijn vaste
co-scenarist, I.A.L. Diamond, nog maar één ding in gedachten. Let
op de manier waarop Lemmon zich uitleeft in z’n rol van vrouw:
zodra hij de dames van de band ontmoet, is hij één van hen. Hij
begint te roddelen met de meisjes, vertelt grappen met hen – hij
amuseert zich als vrouw. Eén van de leukste scènes vindt later
plaats, wanneer de miljonair die verliefd op hem is geworden, hem
een huwelijksvoorstel heeft gedaan: ‘Ik trouw met ‘m, dan wanneer
blijkt dat ik een man ben, scheiden we snel, en ik krijg voor de
rest van m’n leven alimentatiegeld!’ Zo keek Billy Wilder tegen het
huwelijk aan. Curtis, daarentegen, is enkel geïnteresseerd in
Monroe en voert een uitgebreid nummertje voor haar op, door zich
voor te doen als erfgenaam van het Shell olie-imperium. Hij
imiteert Cary Grant en maakt Monroe wijs dat vrouwen hem niks doen,
zodat zij natuurlijk onmiddellijk probeert om daar verandering in
te brengen – Wilder zou diezelfde gimmick trouwens nog recycleren
voor ‘Irma La Douce’. Alles wat de personages doen, wordt
gemotiveerd door seks of hebzucht.
Het leuke aan screwball-films, zeker als je ze nu bekijkt, is de
manier waarop de filmmakers constant een spelletje moesten spelen
met de filmcommissies: je mocht destijds nog niet zoveel zeggen en
doen als tegenwoordig, dus moest alles gesuggereerd worden. Er
waren nog beperkingen, en als je naar ‘Some Like It Hot’ kijkt,
krijg je constant de indruk naar het werk te kijken van ondeugende
kinderen die een manier hebben gevonden om ontzettend stout te
zijn, zonder dat de volwassenen er iets van konden zeggen. Luister
naar die dialogen: Tony Curtis vervoert Marilyn Monroe in een
motorbootje, maar weet niet hoe dat ding werkt en krijgt hem enkel
in z’n achteruit. ‘This may take a bit longer,’
verontschuldigt hij zich tegen MM. Haar antwoord: ‘It’s not how
long it takes, it’s who’s taking you.’ Ik kan me dat gezicht
van Wilder en Diamond al voorstellen wanneer de censuurcommissies
van toen die regel tekst hoorden: ‘Wat? Hebben we iets verkeerd
gezegd misschien? Wij weten van niks.’
En dan is er nog Monroe zelf, natuurlijk, die de hele tijd wordt
opgevoerd in kleren die nauwelijks iets aan de verbeelding
overlaten. In de scène waarin ze ‘I Wanna Be Loved By You’ zingt,
gebruikt Wilder het spotlicht bijna als décolleté – ze draagt een
jurk, maar door de kleur daarvan valt die in het zwart-wit van de
film nauwelijks te onderscheiden van haar huid, en de manier waarop
het licht wordt gebruikt, onderstreept dat feit. Elders in de film
zien we haar in een nachtkleed en een zwempak – zolang het maar
onthullend is. Billy Wilder was, om het cru te stellen, een
tettenzot, en geef hem maar eens ongelijk.
De komische set-pieces in ‘Some Like It Hot’ zijn magnifiek. Een
eigenschap van moderne komedies is dat ze zeer snel zijn, scènes
krijgen nauwelijks de kans om zich te ontwikkelen, omdat ze zo snel
mogelijk naar een clou moeten toewerken, naar een punch
line. Het is moeilijk om sequensen te vinden in een komedie die
langer dan vijf minuten duren. Maar in ‘Some Like It Hot’ en ook
andere screwballs, worden situaties soms eindeloos uitgemolken voor
komisch effect. Het feestje op de trein, bijvoorbeeld, duurt een
goeie tien minuten. De scène tussen Curtis en Monroe op de boot
idem. Hoe lang zijn Curtis en Lemmon aan het einde van de film niet
op de vlucht voor die gangsters? Het gevolg daarvan is dat alle
nuances tussen de personages, alle details binnen een scène,
volledig worden uitgewerkt. En het tempo lijdt er ook niet onder,
omdat de dialogen zo snel gedebiteerd worden.
Monroe werd in ’59 aangekondigd als de ster van de film, maar het
zijn Curtis en Lemmon die de prent echt doen swingen – de komische
timing tussen die twee is opmerkelijk, en minstens van het niveau
dat Lemmon achteraf nog dikwijls zou bereiken met Walter Matthau.
Let op de scène waarin Lemmon met de castagnetten aan het spelen is
na een avondje uit met z’n miljonair. Curtis: ‘Waarom zou een man
met een andere man willen trouwen?’ Lemmon neemt een seconde pauze
om erover na te denken: ‘Voor de zekerheid.’ Dat is het soort van
verbale humor waar je praktisch een metronoom op kunt plaatsen,
tik-tak, over en weer. Verander de timing met een paar seconden en
het effect wordt verminderd.
‘Some Like It Hot’ is een triomf van grappige viespeukjes over de
kuisheidsgordel van de goede smaak, een schoolvoorbeeld van
technisch uitstekend schrijfwerk en bevat een paar van de beste
komische acteerprestaties die de wereld ooit heeft gezien. Tijdloze
klasse.
