Schots cultauteur Alexander Trocchi moet geen leuke man zijn
geweest om mee samen te leven – zowat elke roman die hij schreef,
werd verboden in Groot-Brittanië omwille van de rauwe seksualiteit
en de hopeloos pessimistische wereldvisie die ervan uitstraalden.
En voor het overige was hij ook een drugverslaafde die niet vies
was van wat kinky seks en prostitutie op z’n tijd, en bijgevolg af
en toe het interieur van een gevangenis mocht keuren. Hij was een
beatnick, een auteur in de traditie van rockartiesten:
gevaarlijk leven, gevaarlijk schrijven, jong sterven. Alleen dat
laatste wilde niet echt lukken – Trocchi wist nog 59 te worden.
‘Young Adam’ was zijn debuutroman, uit 1954, en is nu verfilmd
door David Mackenzie – het resultaat is (wat had u dan verwacht),
een volstrekt troosteloos, misantroop verhaal. Een film die werd
opgetrokken uit grijs en lelijk blauw, vol met kille personages in
een koude omgeving. Enfin, wie dacht dat Britse cinema ophield bij
‘Love Actually’ komt weeral bedrogen
uit.
Ewan McGregor zet de big-budget Hollywoodproducties even opzij
om terug te keren naar zijn arthouse-roots, en speelt Joe, een
binnenschipper die de stromen in en rond Glasgow afvaart, samen met
zijn baas Les (Peter Mullan) en diens vrouw Ella (Tilda Swinton).
Op een ochtend vinden Les en hij het lijk van een halfnaakte jonge
vrouw in een rivier. Joe zegt er niets van (hij zegt sowieso al
weinig), maar we zien aan zijn gezicht dat er meer aan de hand is.
En terwijl hij een ruw-seksuele affaire begint met Ella, krijgen we
in flash-backs stukje bij beetje de waarheid te zien over Joe’s
relatie met het slachtoffer.
Het eerste dat opvalt aan ‘Young Adam’, is de ijskoude sfeer
ervan, die met momenten doet denken aan wat David Cronenberg deed
met ‘Spider’. In die film was het de
onherbergzame grootstad die het ‘m deed, hier is het de winterse
troosteloosheid van het Schotse platteland. Maar in beide gevallen
overheerst een gevoel van absolute verlatenheid, alsof het nooit
nog warm zal worden, alsof alle schoonheid in de wereld voorgoed
verloren is.
Ook inhoudelijk vinden we die kilte terug: ‘Young Adam’ is in
essentie het morele ondergangsverhaal van een personage dat al niet
veel moraliteit hàd om mee te beginnen. Wie een half oog werpt op
de biografie van Trocchi, zal het niet moeilijk vinden om bepaalde
gelijkenissen te vinden tussen de schrijver en zijn personage. Joe
is namelijk een gefrustreerde schrijver, die de mensen om hem heen
uitbuit en manipuleert, schijnbaar met geen enkel ander excuus dan
het oude cliché: “Ik ben een kunstenaar.” Seks is in deze film een
gewelddadige bezigheid – er zit behoorlijk wat in de film, maar
vanaf het begin wordt alles volslagen gedeserotiseerd. Vrijen doe
je hier niet voor de lol, het is een manier om de pijn in je
verleden te vergeten, of om je frustraties uit te werken. En het
wordt geassocieerd met lugubere duisternis, clandestiene
ontmoetingen die zo snel mogelijk afgehandeld moeten worden, en
opnieuw die alles overheersende kilte. Eén bepaalde seksscène naar
het einde van de film toe, roept zelfs herinneringen op aan de
beruchte boter-scène uit ‘Last Tango In Paris’, en veegt – voor
zover dat nog nodig was – ook onze laatste illusie weg van seks om
normale, begrijpelijke redenen.
Ewan McGregor speelt Joe als een soort van man zonder geweten.
Ergens in het verleden heeft hij één verkeerde keuze gemaakt, een
keuze tussen moraliteit of egoïsme. En door toen voor zichzelf te
kiezen, heeft hij zichzelf schijnbaar veroordeeld tot een mentale
lijdensweg. Er zit een visueel motiefje in de film, van de boot die
onder een brug heenvaart. Langzaam maar zeker zien we McGregor
verdwijnen in de duisternis, eerst zien we nog z’n silhouet, daarna
niets meer. En dat is in feite wat er met zijn personage gebeurt –
één keer kiest hij voor de duisternis van een immorele keuze, en
daarna is er niets meer dan dat. Met andere vrouwen probeert hij
zijn herinneringen het zwijgen op te leggen, maar het helpt niet –
hij is op een zeer fundamentele manier alléén, de enige die een
waarheid weet, die hij met niemand kan delen. ‘Young Adam’ is een
film met weinig dialoog, en McGregor dient onze aandacht vast te
houden gewoon door er te zijn. Door zwijgend in een hoek van de
kamer te staan en met z’n gezicht te acteren. Dit is wellicht zijn
meest subtiele vertolking in jaren, en een zeer indrukwekkende.
Regisseur David Mackenzie probeert ons zoveel mogelijk duidelijk
te maken met beelden in plaats van dialoog. Hierbij maakt hij vaak
gebruik van close-ups en desoriënterende kadreringen, zodat het
even duurt voordat je precies weet waar je zit en waar je naar
kijkt. De soberheid van z’n camerabewegingen benadrukken nog eens
de verlatenheid, de tristesse van het hele verhaal.
Mackenzie neemt z’n tijd, bouwt z’n film zorgvuldig op, en neemt
behoorlijk wat risico’s door op het einde geen traditionele,
emotionele pay-off te geven. Is Joe eindelijk een beter mens
geworden? Misschien, wie weet? De mogelijkheid is er wel, maar
gezien het wereldje waarin dit alles zich afspeelt, zou ik er niet
teveel op rekenen.
‘Young Adam’ is een zeer bevreemdende, bijna hermetische film,
die absoluut niet naar ieders smaak zal zijn. Maar wie er een open
geest voor kan houden, zal hier heel wat terugvinden om te
waarderen: een intelligent, complex scenario, een hypnotiserend
ritme en uitstekende acteurs.
http://www.hanwayfilms.com/h_films/youngadam_films/young_adam_films.html
