Telkens wanneer de Amerikanen zichzelf op de borst slaan omdat ze
nog eens een “gedurfde” film op de markt gooien, een film over een
“gewaagd onderwerp”, is het uitkijken geblazen – meestal betreft
het dan immers thema’s die in Europa in de jaren zeventig of
tachtig al lang expliciet op het scherm werden gesmeten door Paul
Verhoeven, Pier Paolo Pasolini of een andere getalenteerde
viespeuk. Maar goed, ze kunnen maar blijven proberen om hun schade
in te halen, natuurlijk. 2005 lijkt een belangrijk jaar te zijn
geweest: ‘Brokeback Mountain’
toonde ons eindelijk eens twee homo’s die niet met handtasjes
rondliepen en niet stierven aan aids, en nu, in ‘Transamerica’,
krijgen we een transseksueel te zien die niét als schertsfiguur
wordt opgevoerd, maar wel als intelligent, waardig individu. Een
applausje voor de mannen van Hollywood, ze komen er wel. Blijft
daar de vraag of het ook goeie films zijn. In het geval van
‘Brokeback Mountain’ was dat zeker
het geval – een bloedmooi liefdesverhaal in een bloedmooie setting.
‘Transamerica’, op zijn beurt, heeft zeker en vast interessante
elementen en schitterende scènes, maar weet datzelfde niveau niet
te halen. Met goeie bedoelingen kom je al een heel eind, maar je
raakt er niet mee tot aan de eindmeet.
Felicity Huffman speelt Bree Osbourne, die geboren werd als Stanley
– na jarenlang te hebben rondgelopen als een vrouw met een
ongewenst extra lichaamsdeel, is ze nu slechts een week verwijderd
van de operatie die haar definitief het recht zal geven om gebruik
te maken van de damestoiletten. Bree’s hormonen ontsteken alvast in
een vreugdevol lied, tot ze te weten komt dat ze nog ergens een
zeventienjarige zoon heeft rondlopen. Toby (Kevin Zegers) is nu
zeventien jaar – het resultaat van een jeugdzonde van Stanley -,
werkt als schandknaap en snuift af en toe al eens graag een
lijntje. Zijn droom: naar Californië trekken om het te maken als
acteur. Pornoacteur, meerbepaald. Bree, wiens operatie óók in
Californië zal plaatsvinden, besluit de tussenliggende week te
gebruiken om een band met haar verloren zoon te scheppen: zonder
hem te vertellen wie ze werkelijk is, voert ze Toby met een gammele
auto van New York naar Los Angeles.
Er is nauwelijks een Amerikaanser genre denkbaar dan de road movie
(ja, oké, de western misschien, maar dat is dan ook het enige). En
waarom ook niet? Amerika heeft nu eenmaal veel lange wegen, en de
structuur van de road movie leent zich inherent voor het creëren
van drama. Je stopt twee mensen enkele dagen lang met elkaar in een
auto, en op een bepaald moment zùllen die onderhuidse spanningen
wel komen bovendrijven, gewoon omdat je niet om elkaar heen kunt.
Op die manier hebben we al male bonding gekregen tussen
maatschappelijke outsiders (‘Easy Rider’), female bonding
(‘Thelma and Louise’), bonding tussen criminelen (‘Bonnie
and Clyde’ en de ontelbare ripoffs daarvan), bonding tussen
een man en zijn gehandicapt familielid (‘Rain Man’), bonding tussen een man
en zijn grasmaaier (‘The Straight
Story’) en ga zo maar door. Als er maar gebond kan
worden, dan zijn ze er als de kippen bij. In die zin is
‘Transamerica’ dus zo traditioneel als de pest: als je de
excentriciteiten van de personages even buiten beschouwing laat, is
en blijft dit immers het verhaal van een vader/moeder en een zoon
die dichter naar elkaar toe groeien, niet meer en niet minder. De
structuur van de prent en de evoluties die de personages doormaken
zijn echt zo revolutionair niet. Dit is conventionaliteit verkleed
als non-conformisme. Het gaat misschien over een transseksueel,
maar de film zelf is een drag act.
Binnen dat oerklassieke gegeven probeert regisseur/scenarist Duncan
Tucker echter een lans te breken voor verdraagzaamheid door ons een
pleiade aan meer of minder bizarre personages te bezorgen. Bree is
zo ongeveer de normaalste van het gezelschap. De dame wordt hier
opgevoerd als iemand die metershoge defensies rond zichzelf heeft
opgetrokken. Ze vertoont zich niet zonder dat haar make-up en
kleren perfect in orde zijn, ze drukt zich uit in een gedistingeerd
taaltje waarmee ze zich bewust onderscheidt van de mensen om zich
heen. (Toby: ‘Mijn sigaretten zijn op.’ Bree: ‘Quelle
dommage.’ Toby: ‘Wat wil dat zeggen?’ Bree: ‘Dat je geen
sigaretten krijgt.’) Bree is het dermate gewend geraakt dat ze zich
steeds moet verdedigen tegen iedereen dat ze zich een air heeft
aangemeten waarmee ze zich steeds boven alle anderen kan verheffen.
Felicity Huffman speelt dat personage op een magnifieke manier: er
is erg veel subtiliteit voor nodig om een persoon tot leven te
wekken die probeert om haar gevoelen niet te tonen. Bree probeert
onder alle omstandigheden haar emoties in te houden, maar Huffman
moet er wél voor zorgen dat wij, als publiek, snappen wat ze voelt.
En die balanceeract weet ze prachtig te volbrengen.
Het is echter in de nevenpersonages dat Tucker zich laat gaan en
aan een soort veredeld rariteitenkabinet begint. Zo komen Bree en
Toby terecht op een feestje vol transseksuelen, die trots foto’s
uitwisselen van hun nieuwe vagina. Eén koppel zegt iets in de trant
van: ‘Vroeger waren we homoseksuele mannen, nu zijn we lesbische
vrouwen!’ Later in de film ontmoeten we Bree’s ouders, hallucinant
vulgaire piassen (haar vader gaat ogenblikkelijk voelen of zijn
zoon zijn gereedschap nog wel heeft), die vooral heel druk kwakend
over en weer rennen. De enige die zich écht tolerant opstelt en
niet teveel vragen stelt, is Calvin (Graham Greene), een Indiaan
die een oogje heeft op Bree. Als native American is hij zelf
nét outsider genoeg in de Amerikaanse samenleving om dat soort van
positieve rol te spelen.
‘Transamerica’ heeft een aantal erg sterke scènes en Felicity
Huffman is een genot om naar te kijken als Bree. Maar ik zat toch
de hele tijd te denken dat dit een film is die zichzelf presenteert
als “gewaagd” of “taboedoorbrekend”, terwijl hij eigenlijk erg
conventioneel is. De nevenpersonages zijn dan misschien wel grappig
op zichzelf – dat transo-feestje is best wel geinig – maar hoe
passen ze precies in de opzet van een film die zich wil afzetten
van stereotypes? Of was het alleen maar Bree die niet clichématig
mocht worden afgebeeld?
