98 min. / USA
Het zijn geen goede tijden in Amerika om films te maken die
kritiek leveren op de overheid of haar diensten, en al helemaal
niet om vraagtekens te stellen bij het leger – de filmwereld is
maar één van de sectoren die hier nadeel van heeft ondervonden.
Films werden uitgesteld, afgelast of in alle stilte op het onderste
rek van de videotheek gestouwd indien ze te kritisch waren voor het
huidige, rabiaat-patriottische klimaat. ‘Buffalo Soldiers’, een
pekzwarte satire op het leger en haar wanpraktijken, was één van de
zwaarst getroffen producties. De film ging in wereldpremière op 8
september 2001 (!), en was gepland voor algemene release een week
later. Die release kwam er niet. Toen de film in januari 2003 op
Robert Redfords Sundance festival voor de onafhankelijke film
eindelijk nog eens vertoond werd, begon een hysterische vrouw te
gillen dat de film “on-Amerikaans” was, en gooide ze een
waterflesje naar het scherm, waar regisseur Gregor Jordan en
actrice Anna Paquin net het podium beklommen hadden om vragen te
beantwoorden. Paquin werd geraakt, en de dame werd door de
beveiliging weggeleid.
Op het moment van schrijven is de film in de VS nog steeds niet
te zien in de meeste grote steden, en een video of dvd-release is
er ook nooit gekomen, maar eindelijk hebben de distributeurs dan
toch voldoende moed bijeen geraapt om de Europese markt aan te
spreken. Wat we te zien krijgen, is een film die waarschijnlijk
niet half zoveel indruk gemaakt zou hebben indien we hem vóór alle
tragische gebeurtenissen hadden gezien. Omstandigheden hebben
‘Buffalo Soldiers’ plots brandend actueel gemaakt, en maken van wat
enkel een quasi-stoute militaire satire had kunnen zijn, een
gedurfd anti-militair pamflet. De recente oorlog in Irak en alles
dat ermee samenhangt, kleurt elke seconde van de film. Al wie zich
de voorbije jaren blauw heeft zitten ergeren aan het Amerikaans
beleid, zal behoorlijk in z’n vuistje zitten lachen dat er
eindelijk nog eens een film langskomt die het aandurft om kritisch
te zijn.
Het is 1989 en Ray Elwood (Joaquin Phoenix) is een soldaat
gestationeerd in West-Duitsland, vlak voor de val van de Berlijnse
muur. We zien de soldaten in het kamp zitten wachten tot er
eindelijk iets zal gebeuren – oorlog is een hel, vertelt Elwood
ons, maar vrede is rotsaai. Deels uit verveling, deels uit goede
Amerikaanse ondernemingszin, heeft Elwood samen met enkele anderen
een handeltje opgezet in heroïne, spul gedestilleerd uit
schoonmaakproducten die hij zelf aankoopt in naam van het leger
(zijn overste, gespeeld door Ed Harris: “Hebben we echt zoveel
allesreiniger nodig?”)
Na een uit de hand gelopen oefening, komt Elwood in het bezit
van een vrachtwagen vol wapens, die hij weet te verkopen aan een
Duitse gangster in ruil voor dertig kilo drugs. Onze twijfelachtige
held moet nu een manier vinden om het spul te destilleren en door
te verkopen, terwijl hij af te rekenen krijgt met een nieuwe,
hardhandige overste (Scott Glenn), diens dochter (Anna Paquin), een
nieuwe kamergenoot én een andere drugdealer die zijn deel van
Elwoods handeltje niet aan z’n neus voorbij wil zien gaan.
Wat zich vervolgens ontwikkelt, is een niets of niemand
ontziende tragikomedie, die automatisch herinneringen oproept aan
‘M.A.S.H.’, ‘Catch 22’ en recenter ‘Three Kings’. Het verschil zit
‘m erin dat de soldaten in dit geval geen oorlog uit te vechten
hebben – waar die vorige films het corrumperende effect van oorlog
op de mensen die erin vastzitten bekeken, behandelt ‘Buffalo
Soldiers’ simpelweg de corruptie die altijd ontstaat binnen een
hiërarchie als het leger. Zeker wanneer al die gewapende mannen die
verplicht zijn om mensen te salueren die ze niet kunnen uitstaan,
niets anders om handen hebben dan interne oorlogjes voeren.
Corruptie valt overal in deze film terug te vinden – soldaten
dealen drugs of nemen ze, bedriegen elkaar, slaan elkaar in puin,
of grijpen naar écht extreme middelen om elkaar een kloot af te
draaien. ‘Buffalo Soldiers’ wordt soms bijna surrealistisch in z’n
pogingen statements te maken over het militaire leven (Die
tankoefening! Het tragische lot van Elvis! Dat einde!), en de mate
waarin u deze film zult waarderen, zal ongetwijfeld afhangen van uw
vermogen hiermee om te gaan. Wie op zoek is naar een strikt
realistische benadering van het onderwerp, is er in ieder geval aan
voor de moeite.
Ikzelf vond hier heel wat terug om te waarderen – Joaquin
Phoenix acteert heerlijk ingehouden, alsof hij de helft van de tijd
niet helemaal zeker is waar hij is en waarom. Hij doet gewoon wat
zijn instinct hem ingeeft, en met de gevolgen rekent hij later wel
af. Een cast met karakteracteurs als Ed Harris en Scott Glenn
spreekt voor zich. De enige die uit de toon valt, is Anna Paquin –
ik zat me de hele tijd in te beelden hoe bijvoorbeeld Christina
Ricci veel beter in staat zou zijn geweest om dat harde kantje aan
het personage van Glenns dochter Robyn mee te geven. Of misschien
zelfs Thora Birch. Het is geen goed teken wanneer je tijdens een
film mentaal andere actrices zit te casten voor een rol.
Er wordt goed gebruik gemaakt van locaties – de hele film ziet
eruit alsof hij is opgenomen op een regenachtige zaterdagvoormiddag
in Berlijn, met grijze hemels, continu natte straten en een
onpersoonlijk, helder licht. Je kijkt ernaar en je voelt meteen een
steek van herkenning: dat is precies hoe het eruit ziet.
En wat het belangrijkste is: de film zit goed elkaar, met een
plot die aan een rotvaart vooruit sjeest, zónder de personages te
vergeten, en met een aantal zeer grappige scènes (een zwarte
soldaat wordt in een Zuidelijk uniform gestoken om drankjes te
serveren op het feestje van de kolonel). Tijdens z’n beste momenten
weet ‘Buffalo Soldiers’ zowel komische als dramatische noten
vrijwel foutloos te bespelen. Het probleem is alleen dat de
overgangen tussen beide niet altijd even subtiel zijn. De film
heeft soms moeilijkheden om een evenwicht te vinden tussen de
tragische momenten en de humoristische. Neem bijvoorbeeld de scène
waarin Elwood zijn nieuwe liefje naar huis voert, en ze nog even in
de auto blijven zitten om te praten – de manier waarop de toon van
die scène plots omslaat, is ontzagwekkend, en laat je als kijker
met een vreemd gevoel achter. Wat is er net gebeurd?
‘Buffalo Soldiers’ zou niet half zo uitdagend en gedurfd zijn,
indien hij was uitgekomen in hetzelfde politieke klimaat waarin hij
werd gemaakt. Zoals het is, heb ik allicht meer fouten door de
vingers gezien dan anders het geval zou zijn geweest, gewoon omdat
deze film eindelijk nog eens een ander standpunt tegenover het
leger inneemt dan het schijnheilig-verafgodende dat we ons nog
herinneren uit ‘We Were Soldiers’ en
‘Tears of the Sun’. Fervente
aanhangers van de Amerikaanse aanwezigheid in Irak, of van het
leger van de VS als world police dienen zich te onthouden. Alle
anderen zullen waarschijnlijk, net als ik, behoorlijk breed zitten
grijnzen bij de veeg uit de pan die de geüniformeerde medemens hier
krijgt. O ja, en laat die flesjes water thuis, aub.
